در چه صورت چک حقوقی میشود

چکی که به دلایل مختلف از جمله وعده دار بودن، تضمینی بودن، سفید امضا بودن، بدون تاریخ بودن، مشروط بودن یا گذشتن مهلت های قانونی برای شکایت کیفری، قابلیت پیگیری کیفری رو از دست بده، حقوقی میشه. حقوقی شدن به این معنی نیست که چک بی ارزش شده، بلکه فقط راه پیگیری اون از مسیر کیفری به مسیر حقوقی تغییر می کنه و شما همچنان می تونید برای وصول پولتون اقدام کنید.

چک، این سند دوست داشتنی اما گاهی دردسرساز، حسابی تو زندگی روزمره ما جا باز کرده. از معاملات بزرگ ملکی و تجاری بگیر تا خریدهای کوچک و حتی پرداخت اجاره خونه، چک همیشه پای ثابت بوده و هست. اما وای از اون روزی که چکی که گرفتید برگشت بخوره و حساب صادرکننده تهی باشه! اون وقته که کلی سوال تو ذهنمون رژه می ره؛ حالا باید چی کار کنیم؟ اصلا چک ما کیفریه یا حقوقی؟ چه فرقی با هم دارن؟

خیلی ها فکر می کنن اگه چکی حقوقی بشه، دیگه هیچ راهی برای وصولش نیست و باید قید پول رو زد. این یه تصور کاملاً اشتباهه! چک حقوقی فقط مسیر قانونی متفاوتی برای پیگیری داره و اتفاقاً مزایای خاص خودش رو هم داره. تو این مقاله قراره با هم از سیر تا پیاز «حقوقی شدن چک» رو بررسی کنیم. می خوایم ببینیم چه شرایطی باعث میشه یه چک از حالت کیفری خارج بشه و چطور باید یه چک حقوقی رو پیگیری کرد تا به پولمون برسیم. پس اگه شما هم صاحب چک برگشتی هستید، صادرکننده چکید یا کلاً دلتون می خواد اطلاعات حقوقی تون رو بالا ببرید، با ما همراه باشید.

مفهوم چک حقوقی و تفاوت بنیادی اون با چک کیفری

قبل از اینکه بریم سراغ اینکه در چه صورت چک حقوقی میشود، لازمه اول یه درک درست از چک حقوقی و فرقش با چک کیفری داشته باشیم. چون این دو تا از زمین تا آسمون با هم فرق دارن و اگه ندونیم کدوم به کدوم هست، ممکنه کلی دردسر بکشیم.

یه چک به صورت کلی یا کیفری هست یا حقوقی. فرق اصلی این دو تا اینه که اگه چک کیفری باشه، دارنده چک می تونه علیه صادرکننده، شکایت کیفری (جزایی) مطرح کنه. یعنی چی؟ یعنی دادسرا و دادگاه کیفری وارد ماجرا میشن و ممکنه صادرکننده چک علاوه بر محکومیت به پرداخت وجه چک، به مجازات حبس (زندان) هم محکوم بشه. این بخش از ماجرا برای صادرکننده ها حسابی ترسناکه.

اما وقتی یه چک حقوقی میشه، دیگه امکان تعقیب کیفری و مجازات حبس برای صادرکننده وجود نداره. یعنی فقط می تونید از طریق دادگاه های حقوقی برای مطالبه وجه چک اقدام کنید. اینجا دیگه پای مجازات زندان در میون نیست و هدف اصلی، گرفتن پول و مطالبات شماست. البته یادتون باشه که حقوقی شدن چک اصلاً به معنی بی اعتبار شدن یا بی ارزش شدن چک نیست؛ بلکه فقط مسیر پیگیری رو عوض می کنه و هنوز هم میشه پولتون رو از طریق قانون پس بگیرید.

برای اینکه تفاوت این دو نوع چک رو بهتر متوجه بشیم، یه نگاهی به جدول زیر بندازیم:

ویژگی	چک کیفری	چک حقوقی
مهلت اقدام (مراجعه به بانک)	حداکثر 6 ماه از تاریخ صدور	محدودیت زمانی نداره
مهلت اقدام (طرح شکایت)	حداکثر 6 ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت	محدودیت زمانی نداره (برای مطالبه وجه)
نوع دعوا	کیفری (جزایی) و حقوقی	فقط حقوقی
مراجع صالح	دادسرا و دادگاه کیفری و حقوقی	دادگاه عمومی حقوقی و شورای حل اختلاف
هدف دعوا	مجازات صادرکننده و وصول وجه	فقط وصول وجه و خسارات
امکان جلب و حبس صادرکننده	بله (در صورت عدم پرداخت و شرایط خاص)	خیر (فقط در صورت اعسار و عدم پرداخت اقساط مهریه و نفقه)
مسئولیت ظهرنویس و ضامن	در صورت رعایت مهلت ها	بله، به صورت تضامنی (با رعایت مهلت ها برای ظهرنویس)

مهم ترین مواردی که چک رو حقوقی می کنه (همراه با جزئیات و مثال)

حالا بریم سراغ اصل مطلب که دغدغه خیلی از شماهاست: در چه صورت چک حقوقی میشود؟ قانون برای اینکه یه چک قابلیت پیگیری کیفری داشته باشه، شرایط خاصی رو در نظر گرفته. اگه این شرایط نباشه، دیگه چک کیفری نیست و فقط میشه از مسیر حقوقی برای وصولش اقدام کرد. این شرایط رو یکی یکی با هم مرور می کنیم تا کاملاً متوجه بشید.

چک وعده دار یا تاریخ دار

یکی از رایج ترین دلایلی که باعث میشه یه چک حقوقی بشه، وعده دار بودن اونه. چک ذاتاً باید یه ابزار پرداخت نقد باشه؛ یعنی هر موقع به بانک رفتید، بتونید پولتون رو بگیرید. اما خب تو بازار ما رسم شده که چک رو برای تاریخ های آینده صادر می کنن. مثلاً امروز ۲۱ فروردین ماهه، اما روی چک تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه خورده. این یعنی چی؟ یعنی چک وعده داره.

چرا وعده دار بودن چک باعث حقوقی شدنش میشه؟ چون با ذات اصلی چک که پرداخت «حال» و «نقدی» هست، در تضاده. قانون گذار خواسته چک فقط نقش پول نقد رو داشته باشه، نه یه ابزار اعتباری برای آینده. اگه شما بتونید تو دادگاه ثابت کنید که چک وعده دار صادر شده، دیگه صادرکننده مسئولیت کیفری نداره.

حالا چطوری ثابت کنیم وعده دار بوده؟ خب اینجاش کمی پیچیده ست. ممکنه با شهادت شاهد، اسناد و مدارک دیگه یا حتی اقرار خود صادرکننده این موضوع ثابت بشه. مثلاً اگه یه قرارداد پشت دست شما باشه که توش ذکر شده این چک برای فلان تاریخ آینده صادر شده، میشه ازش استفاده کرد.

با قانون جدید صدور چک (چک های صیادی)، قضیه کمی فرق کرده. تو چک های صیادی، تاریخ صدور و تاریخ پرداخت باید تو سامانه صیاد ثبت بشه. اگه تاریخی که تو سامانه ثبت میشه با تاریخ روی خود چک یکی نباشه، یا تاریخ صدور و تاریخ سررسید یکی نباشه، خود به خود شبهه وعده دار بودن پیش میاد. هرچند که هدف اصلی قانون جدید چک این بود که جلوی صدور چک های وعده دار رو بگیره و کاری کنه که چک های صیادی همون لحظه صدور، قابل پیگیری باشن، اما باز هم اگه بشه ثابت کرد ماهیت چک وعده دار بوده، احتمال حقوقی شدن وجود داره.

چک تضمینی (برای انجام تعهد یا معامله)

یه مورد دیگه که زیاد پیش میاد و باعث حقوقی شدن چک میشه، وقتیه که چک رو بابت تضمین یه کاری صادر می کنن، نه برای پرداخت یه بدهی. مثلاً شما می خواید یه خونه اجاره کنید، صاحبخونه ازتون یه چک می گیره به عنوان تضمین اینکه خونه رو سر موقع تخلیه می کنید. یا برای حسن انجام کار تو یه پروژه، یه چک تضمین به کارفرما میدید. تو این موارد، شما اون لحظه پولی به صاحبخونه یا کارفرما بدهکار نیستید، بلکه دارید متعهد میشید که یه کاری رو انجام بدید.

چرا چک تضمینی کیفری نیست؟ چون منشأ و علت اصلی صدور این چک، بدهکاری صادرکننده نیست. این چک به عنوان یه اهرم فشار یا اطمینان خاطر صادر شده. اگه این چک به هر دلیلی برگشت بخوره، چون هدفش تضمین بوده و نه پرداخت دین، دارنده نمی تونه از مسیر کیفری برای مجازات صادرکننده اقدام کنه و باید از طریق حقوقی پولش رو مطالبه کنه.

چطوری ثابت کنیم چک تضمینی بوده؟ گاهی اوقات روی خود متن چک جمله بابت تضمین حسن انجام کار یا تضمین تخلیه نوشته میشه. اگه هم نوشته نشده باشه، میشه با قرارداد اصلی (مثلاً اجاره نامه، قرارداد کاری) یا شهادت شهود این موضوع رو ثابت کرد.

چک سفید امضا

تصور کنید یه برگه چک رو فقط امضا می کنید و به طرف مقابل میدید، بدون اینکه مبلغ، تاریخ یا اسم گیرنده رو توش بنویسید. این میشه چک سفید امضا. تو این حالت، دارنده چک اختیار داره هر مبلغ و تاریخی رو توش بنویسه. اگه این چک برگشت بخوره، حقوقی میشه.

دلیل حقوقی شدن چک سفید امضا اینه که شما با اختیار خودتون، اختیار پر کردن چک رو به شخص دیگه دادید. بنابراین صادرکننده در لحظه امضا، سوء نیتی برای عدم پرداخت نداشته. البته این به این معنی نیست که صادرکننده هیچ مسئولیتی نداره؛ بالاخره امضای شما پای برگه چک هست و باید پولش پرداخت بشه، ولی پیگیریش فقط حقوقیه. یادتون باشه که مسئولیت صادرکننده چک سفید امضا پابرجاست و این کار ریسک های زیادی داره.

چک بدون تاریخ (در زمان صدور)

اگه موقعی که چک صادر میشه، اصلاً توش تاریخ پرداخت نوشته نشده باشه، باز هم چک حقوقی محسوب میشه. معمولاً تو این جور موارد، دارنده چک قبل از مراجعه به بانک، خودش تاریخ رو روی چک می نویسه. اما اگه صادرکننده بتونه تو دادگاه ثابت کنه که چک از ابتدا بدون تاریخ صادر شده بوده، دیگه قابلیت پیگیری کیفری از بین میره.

مثل مورد چک وعده دار، با اومدن قانون جدید چک صیادی و لزوم ثبت تاریخ دقیق در سامانه، دیگه کمتر پیش میاد که چک کاملاً بدون تاریخ صادر بشه. اما اگه به هر دلیلی همچین اتفاقی بیفته و بشه ثابت کرد که تاریخ در زمان صدور چک وجود نداشته، چک حقوقی خواهد شد.

چک مشروط (وصول وجه منوط به تحقق شرط)

گاهی اوقات، پرداخت مبلغ چک رو به یه شرط خاص منوط می کنن. مثلاً تو یه معامله ماشین، خریدار یه چک میده و شرط می کنه که بعد از انتقال سند تو دفترخونه، فروشنده حق داره این چک رو نقد کنه. اگه این شرط تو متن چک یا تو یه قرارداد دیگه ذکر شده باشه و ثابت بشه که شرط هنوز محقق نشده، چک حقوقی میشه.

چرا؟ چون پرداخت وجه چک منوط به وقوع یه اتفاق دیگه شده و این با ماهیت مطلق بودن پرداخت چک منافات داره. اثبات وجود شرط هم میتونه از طریق خود متن چک، قراردادهای ضمیمه یا شهادت شهود انجام بشه.

چک بابت معاملات نامشروع یا ربا

اگه ثابت بشه که چکی بابت یه معامله نامشروع (مثلاً خرید و فروش مواد مخدر) یا ربا (سود پول غیرقانونی) صادر شده، اصلاً قابلیت پیگیری قانونی نداره، چه کیفری و چه حقوقی. چون خود معامله از پایه باطله و قانون از اون حمایت نمی کنه.

اثبات نامشروع بودن یا ربوی بودن معامله هم به عهده صادرکننده هست و باید با مدارک و شواهد کافی این موضوع رو تو دادگاه ثابت کنه. البته این مورد کمی حساس تره و باید با دقت زیادی پیگیری بشه.

خیلی ها تصور می کنن اگه چک حقوقی بشه، از اعتبار افتاده و بی ارزش میشه. این یه باور غلطه. چک حقوقی فقط مسیر پیگیری رو عوض می کنه و هنوز هم میشه پولتون رو از طریق دادگاه های حقوقی وصول کنید و حتی خسارت دیرکرد و توقیف اموال هم از صادرکننده بگیرید.

از دست دادن مهلت های قانونی برای شکایت کیفری (مرور زمان کیفری)

یکی از مهم ترین دلایلی که چک حقوقی میشه، رعایت نکردن مهلت های قانونی برای پیگیری کیفریه. برای اینکه یه چک وصف کیفری خودش رو حفظ کنه، دارنده چک باید یه سری اقدامات رو سر وقت انجام بده:

1. مراجعه به بانک: دارنده چک باید ظرف مدت 6 ماه از تاریخ صدور چک، به بانک مراجعه کنه و اگه حساب موجودی نداشت، گواهی عدم پرداخت (یا همون برگشتی) رو بگیره. اگه تو این 6 ماه به بانک مراجعه نکنید، دیگه امکان شکایت کیفری رو از دست میدید.
2. طرح شکایت کیفری: بعد از گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک، دارنده چک فقط 6 ماه فرصت داره تا شکایت کیفری خودش رو تو دادسرا مطرح کنه. اگه این 6 ماه هم بگذره، باز هم چک از حالت کیفری خارج میشه و فقط میشه اون رو از مسیر حقوقی پیگیری کرد.

این مهلت ها خیلی مهمن و دارنده چک باید حسابی حواسش باشه که از دستشون نده، وگرنه برای پیگیری فقط راه حقوقی براش باقی می مونه.

چه مزایایی داره که چک رو حقوقی پیگیری کنیم؟

حالا که فهمیدیم در چه صورت چک حقوقی میشود، ممکنه با خودتون بگید خب پس دیگه فایده ای نداره! اما اصلاً اینطور نیست. پیگیری حقوقی چک هم مزایای خاص خودش رو داره که باعث میشه حتی اگه چک شما کیفری هم نباشه، باز هم امیدوار به وصول طلب خودتون باشید:

اینجا چند تا از مهم ترین مزایای پیگیری حقوقی چک رو براتون میگم:

• عدم محدودیت زمانی برای طرح دعوا: برخلاف شکایت کیفری که مهلت های ۶ ماهه داره، برای طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه چک، محدودیت زمانی خاصی وجود نداره. یعنی هر وقت دلتون خواست می تونید دادخواست بدید، البته هرچی زودتر اقدام کنید بهتره.
• امکان مطالبه خسارت تأخیر تادیه: تو دعوای حقوقی، علاوه بر اصل مبلغ چک، می تونید خسارت تأخیر تادیه (همون دیرکرد) رو هم از زمان برگشت چک تا زمان پرداخت کامل، از صادرکننده طلب کنید. این خسارت با نرخ مصوب بانک مرکزی محاسبه میشه و مبلغ قابل توجهی میتونه باشه.
• امکان توقیف اموال صادرکننده (درخواست تأمین خواسته) از همون اول: یکی از بهترین مزایای پیگیری حقوقی اینه که می تونید از همون ابتدای کار و قبل از صدور حکم نهایی، درخواست تأمین خواسته بدید. یعنی چی؟ یعنی دادگاه دستور میده اموال صادرکننده چک (مثل حساب بانکی، ماشین، ملک و…) رو توقیف کنن تا نتونه اونا رو به اسم کس دیگه ای بزنه یا بفروشه و از پرداخت بدهی فرار کنه. این کار جلوی خیلی از کلاهبرداری ها رو می گیره.
• امکان طرح دعوا علیه ظهرنویسان و ضامنین: اگه چک شما پشت نویسی شده باشه یا کسی ضمانت اون رو کرده باشه، تو دعوای حقوقی می تونید هم علیه صادرکننده، هم علیه ظهرنویس ها و هم علیه ضامنین شکایت کنید. مسئولیت این افراد تضامنی هست، یعنی شما می تونید از هر کدوم که توانایی پرداخت بیشتری داره، تمام مبلغ چک رو مطالبه کنید.
• عدم نیاز به اثبات سوء نیت صادرکننده: تو شکایت کیفری، شما باید ثابت کنید که صادرکننده چک با سوء نیت و قصد کلاهبرداری، چک بی محل صادر کرده. اما تو دعوای حقوقی، نیازی به اثبات سوء نیت نیست؛ همین که چک برگشت خورده باشه و مبلغش پرداخت نشده باشه، کافیه تا شما بتونید طلب خودتون رو مطالبه کنید.

گام به گام تا وصول چک حقوقی از طریق دادگاه

حالا که با مزایای پیگیری حقوقی آشنا شدید و می دونید در چه صورت چک حقوقی میشود، بریم سراغ مراحل عملی کار. اگه چک شما حقوقی شد و خواستید از طریق دادگاه پیگیری کنید، باید این مراحل رو به ترتیب انجام بدید:

گام اول: گرفتن گواهی عدم پرداخت (برگشتی) از بانک

اولین و مهم ترین قدم، گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانکیه که حساب صادرکننده چک اونجاست. وقتی به بانک مراجعه می کنید و می بینید حساب خالیه، بانک یه برگه ای بهتون میده که توش علت عدم پرداخت (مثلاً عدم موجودی، کسر موجودی و…) قید شده. این برگه، مدرک اصلی شما برای همه پیگیری های حقوقی و کیفریه. مدارکی که نیاز دارید شامل خود چک، کارت شناسایی و پر کردن فرم های مربوطه در بانکه. حواستون باشه که این برگه رو به دقت نگهداری کنید.

گام دوم: تنظیم دادخواست مطالبه وجه چک

بعد از اینکه گواهی عدم پرداخت رو گرفتید، باید یه دادخواست حقوقی تنظیم کنید. دادخواست یه فرمیه که توش اطلاعات شما (به عنوان خواهان یا طلبکار)، اطلاعات صادرکننده و بقیه مسئولین چک (به عنوان خوانده یا بدهکار)، مبلغ چک، خسارت دیرکرد و هزینه های دادرسی رو می نویسید. همچنین باید شرح بدید که چرا دارید این دادخواست رو میدید و مدارکتون (همون چک و گواهی عدم پرداخت) رو ضمیمه اش کنید.

توصیه می کنم برای تنظیم دقیق دادخواست، حتماً از یه وکیل یا مشاور حقوقی کمک بگیرید تا اشتباهی پیش نیاد و روند کارتون سریع تر پیش بره. اشتباه تو تنظیم دادخواست میتونه زمان و هزینه زیادی رو بهتون تحمیل کنه.

گام سوم: تعیین دادگاه صالح

بعد از تنظیم دادخواست، باید بدونید پرونده شما به کدوم دادگاه میره. این موضوع به مبلغ چک بستگی داره:

• اگه مبلغ چک شما تا 20 میلیون تومان (معادل 200 میلیون ریال) باشه، پرونده شما میره شورای حل اختلاف.
• اگه مبلغ چک شما بیشتر از 20 میلیون تومان باشه، پرونده تو دادگاه عمومی حقوقی بررسی میشه.

معمولاً دادگاهی که محل صدور چک یا محل اقامت صادرکننده تو حوزه قضایی اون قرار داره، صالح به رسیدگیه.

گام چهارم: پرداخت هزینه های دادرسی

برای اینکه دادخواست شما بررسی بشه، باید هزینه های دادرسی رو پرداخت کنید. این هزینه ها درصدی از مبلغیه که شما طلب دارید. مثلاً تو مرحله بدوی (اولیه)، این درصد معمولاً سه و نیم درصد از مبلغ خواسته است (برای مبالغ بالای 20 میلیون تومان). اگه تو مراحل بعدی مثل تجدیدنظرخواهی هم پرونده ادامه پیدا کنه، هزینه های دیگه ای هم باید پرداخت بشه.

حواستون باشه که اگه واقعاً توانایی پرداخت این هزینه ها رو ندارید (که بهش میگن اعسار)، می تونید همزمان با دادخواست مطالبه وجه چک، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی رو هم مطرح کنید. اگه دادگاه اعسار شما رو قبول کنه، از پرداخت هزینه ها معاف میشید یا میتونید اون رو قسطی پرداخت کنید.

گام پنجم: درخواست تأمین خواسته (توقیف اموال)

این گام خیلی مهمه و پیشنهاد می کنم حتماً انجامش بدید. تو همون دادخواست مطالبه وجه چک، می تونید از دادگاه بخواید که قرار تأمین خواسته صادر کنه. یعنی چی؟ یعنی دادگاه دستور بده تا قبل از اینکه صادرکننده چک بخواد اموالش رو پنهان یا منتقل کنه، اون ها توقیف بشن.

برای این کار، شما باید بتونید اموالی از صادرکننده چک رو شناسایی کنید. دادگاه میتونه به شما کمک کنه و استعلاماتی از مراجع مختلف بگیره، مثلاً از پلیس راهور برای شناسایی خودرو، از ثبت اسناد و املاک برای شناسایی ملک، یا از بانک مرکزی برای شناسایی حساب های بانکی. اگه اموالی پیدا بشه و توقیف بشه، خیال شما از بابت وصول طلبتون راحت تر میشه.

گام ششم: رسیدگی و صدور رای

بعد از طی شدن مراحل اداری، دادگاه جلسه رسیدگی رو تشکیل میده. تو این جلسات، شما و صادرکننده چک (یا وکلاتون) میتونید دفاعیات خودتون رو ارائه بدید. دادگاه مدارک و شواهد رو بررسی می کنه و در نهایت، اگه حق با شما باشه، حکم به محکومیت صادرکننده به پرداخت مبلغ چک، خسارت تأخیر تادیه و هزینه های دادرسی رو صادر می کنه.

اگه صادرکننده به این حکم اعتراض کنه، پرونده به مرحله تجدیدنظر میره و تو اونجا دوباره بررسی میشه تا رأی نهایی صادر بشه.

گام هفتم: اجرای حکم

وقتی حکم دادگاه قطعی شد و دیگه امکان اعتراض وجود نداشت، نوبت به اجرای حکم میرسه. شما باید درخواست صدور اجراییه رو به دادگاه صادرکننده رأی بدید. بعد از صدور اجراییه، این برگه به صادرکننده چک ابلاغ میشه و اون ده روز فرصت داره تا بدهی خودش رو پرداخت کنه.

اگه تو این ده روز بدهی پرداخت نشد، شما می تونید درخواست کنید که اموال توقیف شده (اگه تو گام پنجم چیزی توقیف شده باشه) به مزایده گذاشته بشه و پولتون رو از اون محل دریافت کنید. حتی اگه مالی هم توقیف نشده باشه، میتونید درخواست کنید که اموال صادرکننده شناسایی و توقیف بشه. در نهایت، اگه هیچ مالی برای توقیف پیدا نشد و صادرکننده هم از پرداخت بدهی خودداری کرد، می تونید با شرایط خاصی (مثل اثبات اینکه صادرکننده تمکن مالی داره و عمداً بدهیش رو نمیده) درخواست حکم جلب اون رو بدید. البته جلب تو دعوای حقوقی شرایط خاص خودشو داره و به راحتی دعوای کیفری نیست.

چه کسانی در چک حقوقی مسئولیت دارن؟ (صادرکننده، ظهرنویس، ضامن)

تو پرونده های مربوط به چک، همیشه یه نفر مسئول نیست و ممکنه چندین نفر مسئولیت پرداخت رو به دوش بکشن. این افراد شامل صادرکننده، ظهرنویس و ضامن هستن. اگه چک شما حقوقی باشه، باز هم می تونید از همه این افراد به صورت تضامنی مطالبه وجه کنید.

• صادرکننده چک: این شخص کسیه که چک رو امضا کرده و داده دست شما. مسئولیت اصلی پرداخت با اونه و میشه تو هر زمانی علیهش دعوای حقوقی مطالبه وجه رو مطرح کرد.
• ظهرنویس (پشت نویس): اگه چکی که دست شماست، قبلاً توسط شخص یا اشخاص دیگه ای به شما منتقل شده باشه و اون ها پشت چک رو امضا کرده باشن، به اون ها میگن ظهرنویس. ظهرنویس ها هم در پرداخت وجه چک مسئولیت دارن. اما برای اینکه بتونید علیه ظهرنویس ها اقدام کنید، باید حواستون به یه سری مهلت ها باشه:
  • باید ظرف ۱۵ روز (اگه چک در همون شهر صادر و پرداخت بشه) یا ۴۵ روز (اگه در شهرهای مختلف صادر و پرداخت بشه) از تاریخ صدور چک، برای گرفتن گواهی عدم پرداخت به بانک مراجعه کنید.
  • بعد از گرفتن گواهی عدم پرداخت، باید ظرف یک سال از تاریخ این گواهی، دعوای حقوقی رو علیه ظهرنویس مطرح کنید. اگه این مهلت ها رعایت نشه، دیگه نمی تونید از ظهرنویس برای وصول وجه چک شکایت کنید.
• ضامن چک: اگه شخصی ضمانت پرداخت وجه چک رو کرده باشه، اون هم مثل صادرکننده، مسئول پرداخت وجه چکه. مسئولیت ضامن هم تضامنیه و دارنده چک می تونه هر وقت که بخواد علیه ضامن هم دعوای مطالبه وجه رو مطرح کنه، بدون اینکه نیاز به رعایت مهلت های خاصی مثل ظهرنویس باشه.

مسئولیت تضامنی یعنی چی؟ یعنی شما به عنوان دارنده چک، لازم نیست اول برید سراغ صادرکننده، بعد ظهرنویس و بعد ضامن. می تونید مستقیم از هر کدوم از این افراد که توانایی مالی بیشتری داره، تمام مبلغ چک رو مطالبه کنید. اون ها خودشون بعداً بین خودشون تسویه می کنن.

چند تا نکته مهم و توصیه حقوقی

درسته که الان می دونید در چه صورت چک حقوقی میشود و چطور باید پیگیریش کرد، اما بازم دونستن یه سری نکات حسابی به دردتون میخوره:

• مشاوره با وکیل متخصص چک رو دست کم نگیرید: پرونده های چک، به خصوص اون هایی که حقوقی میشن، پیچیدگی های خاص خودشون رو دارن. یه وکیل متخصص می تونه بهترین راهنمایی رو بهتون بده، دادخواست رو دقیق تنظیم کنه و تو مراحل دادگاه از حقتون دفاع کنه. هزینه ای که بابت وکیل میدید، ممکنه جلوی ضررهای خیلی بزرگ تر رو بگیره.
• دقت در نگارش و ثبت اطلاعات چک: چه صادرکننده چک هستید و چه دارنده، حواستون باشه که تمام اطلاعات چک (مبلغ، تاریخ، نام گیرنده) با دقت کامل نوشته بشه. تو چک های صیادی هم حتماً مطمئن بشید که اطلاعات تو سامانه صیاد درست و دقیق ثبت شده باشه. کوچک ترین اشتباهی میتونه باعث حقوقی شدن چک یا طولانی شدن روند پیگیری بشه.
• مستندات مربوط به معامله پایه رو حفظ کنید: اگه چک بابت یه معامله خاصی (مثل خرید کالا، خدمات یا اجاره) صادر شده، تمام قراردادها، فاکتورها، رسیدها و مدارک مربوط به اون معامله رو پیش خودتون نگه دارید. این مدارک میتونه تو اثبات ادعای شما (مثلاً اینکه چک تضمینی نبوده) خیلی کمک کننده باشه.
• توصیه هایی برای جلوگیری از بروز مشکلات:
  • برای صادرکننده: هرگز چک سفید امضا صادر نکنید. تا جایی که میشه، چک وعده دار صادر نکنید یا اگه مجبور شدید، حتماً تو متن چک یا یه قرارداد مجزا قید کنید که چک وعده داره. از صدور چک برای معاملات مشکوک یا نامشروع جداً خودداری کنید.
  • برای دارنده: قبل از گرفتن چک، از اعتبار صادرکننده مطمئن بشید. تو چک های صیادی، حتماً از طریق سامانه صیاد استعلام بگیرید و از وضعیت چک مطمئن بشید. بعد از برگشت خوردن چک، تو اسرع وقت برای گرفتن گواهی عدم پرداخت اقدام کنید و مهلت های ۶ ماهه کیفری رو از دست ندید تا حق انتخاب برای پیگیری کیفری رو از خودتون نگیرید.

سوالات متداول

آیا چک صیادی وعده دار هم حقوقی محسوب میشه؟

بله، با وجود قانون جدید چک صیادی که سعی در از بین بردن چک های وعده دار داره، اگه بشه ثابت کرد که چک صیادی با توافق طرفین برای تاریخ آینده صادر شده، باز هم ماهیت وعده دار اون میتونه باعث حقوقی شدنش بشه. اما اثبات این موضوع در چک های صیادی کمی سخت تر شده چون تاریخ سررسید و صدور در سامانه ثبت میشه.

اگه چک حقوقی بشه، میشه صادرکننده رو زندانی کرد؟

خیر، اگه چک حقوقی بشه، دیگه امکان تعقیب کیفری و مجازات حبس برای صادرکننده وجود نداره. تنها راه پیگیری، از طریق دادگاه های حقوقی برای مطالبه وجه و توقیف اموال هست. حکم جلب فقط در شرایط خاص (مثل عدم پرداخت اقساط مهریه یا نفقه یا اثبات فرار از دین) صادر میشه و با حکم جلب کیفری متفاوته.

وصول چک حقوقی معمولاً چقدر زمان می بره؟

مدت زمان وصول چک حقوقی به عوامل مختلفی بستگی داره، مثل حجم پرونده های دادگاه، سرعت پیگیری شما، همکاری صادرکننده و اینکه آیا اموال قابل توقیف داره یا نه. ممکنه از چند ماه تا چند سال طول بکشه. درخواست تأمین خواسته میتونه روند رو تسریع کنه.

هزینه وکیل برای پیگیری چک حقوقی چقدره؟

هزینه وکیل متفاوته و به مبلغ چک، پیچیدگی پرونده و توافق شما با وکیل بستگی داره. بعضی وکلا درصدی از مبلغ وصول شده رو دریافت می کنن و بعضی دیگه حق الوکاله ثابت. بهتره قبل از شروع کار، با چند وکیل مشورت کرده و در مورد هزینه ها به توافق برسید.

آیا میشه همزمان هم شکایت کیفری و هم دعوای حقوقی برای یه چک مطرح کرد؟

خیر، شما نمیتونید همزمان هم شکایت کیفری و هم دعوای حقوقی برای مطالبه وجه یک چک مطرح کنید. اگه شکایت کیفری مطرح کردید، دادگاه کیفری ممکنه در کنار مجازات، حکم به پرداخت وجه هم بده. اما اگه حق پیگیری کیفری رو از دست داده باشید یا نخواهید از این مسیر برید، فقط میتونید دعوای حقوقی مطرح کنید.

نتیجه گیری

همونطور که دیدید، چک یک ابزار مالی بسیار مهم و پرکاربرده که باید با دقت و آگاهی کامل باهاش برخورد کنیم. دونستن اینکه در چه صورت چک حقوقی میشود، برای هر کسی که با چک سر و کار داره، حیاتیه. حقوقی شدن چک به معنی از بین رفتن ارزش اون نیست، بلکه فقط مسیر پیگیری مطالبات رو از کیفری به حقوقی تغییر میده. با اینکه تو پیگیری حقوقی خبری از مجازات حبس نیست، اما مزایایی مثل امکان مطالبه خسارت تأخیر تادیه، توقیف اموال و عدم محدودیت زمانی برای طرح دعوا، این مسیر رو هم برای دارنده چک کاملاً مؤثر و کارآمد می کنه.

پس اگه چک برگشتی دارید و با این سوال تو ذهنتون درگیر هستید که آیا چک من حقوقی شده؟ نگران نباشید. بهترین کار اینه که با شناخت کامل شرایط و مراحل قانونی، گام های محکم و درستی برای وصول طلبتون بردارید. مهم ترین توصیه ما اینه که هرگز خودسرانه اقدام نکنید و حتماً قبل از هر کاری، از یک مشاور حقوقی یا وکیل متخصص در امور چک کمک بگیرید تا با آگاهی کامل و بدون اتلاف وقت و هزینه، به حقتون برسید و پولتون رو پس بگیرید.