ماده 623 قانون مجازات اسلامی

ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی به جرم سقط جنین از طریق دادن دارو، ادویه یا وسایل دیگر و همچنین دلالت و راهنمایی برای انجام آن می پردازد و مجازات هایی از قبیل حبس و پرداخت دیه را برای مرتکبین تعیین می کند. این ماده قانونی یکی از ارکان مهم در حمایت از حق حیات جنین و جلوگیری از سقط های غیرقانونی است. بیایید با هم به جزئیات آن بپردازیم.

سقط جنین، یک پدیده پیچیده و چندوجهی است که هم ابعاد اخلاقی و اجتماعی داره و هم از نظر قانونی، حساسیت های زیادی رو به همراه داره. قانونگذار ما با در نظر گرفتن اهمیت حفظ جان و سلامت جنین، مواد مختلفی رو برای جرم انگاری و مجازات سقط جنین پیش بینی کرده. در این بین، ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی یکی از مهم ترین و پرکاربردترین مواد قانونی در این زمینه محسوب میشه که به صورت خاص، روی اعمالی تمرکز داره که مستقیماً یا با راهنمایی، منجر به سقط جنین میشن.

ممکنه شما یک دانشجو یا وکیل باشید که دنبال درک عمیق تر مفاهیم حقوقی این ماده هستید. شاید هم یک پزشک یا ماما هستید و می خواهید حدود و ثغور قانونی فعالیت های خودتون رو بشناسید. یا حتی ممکنه درگیر یک پرونده مرتبط با سقط جنین باشید یا صرفاً به عنوان یک شهروند، دوست دارید اطلاعات دقیق و کاملی در این زمینه داشته باشید. هدف ما در این مقاله اینه که ماده ۶۲۳ رو طوری برای شما باز کنیم که نه تنها متن خشک و رسمی قانون رو متوجه بشید، بلکه جزئیات، نکات کلیدی و استثنائات اون رو هم با زبانی ساده و کاربردی یاد بگیرید تا بتونید با دید بازتری با این موضوع برخورد کنید.

متن کامل و دقیق ماده 623 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده)

قبل از اینکه وارد بحث و تحلیل بشیم، بهتره اول متن خود ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی رو یک بار با هم مرور کنیم تا ببینیم قانون دقیقاً چی میگه. این ماده، قسمتی از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی، یعنی تعزیرات و مجازات های بازدارنده هست که به تفصیل درباره مجازات جرایم مختلف بحث می کنه:

«هر کس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین زن گردد به شش ماه تا یک سال حبس محکوم می شود و اگر عالماً و عامداً زن حامله ای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط گردد به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد مگر این که ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر می باشد و در هر مورد حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد.»

حالا بیایید کلمات و عبارات کلیدی این متن رو با هم بررسی کنیم تا بهتر متوجه بشیم چه کسی، چه کاری رو، با چه شرایطی و با چه مجازاتی انجام میده:

• «هر کس»: این عبارت نشون میده که لازم نیست فرد خاصی (مثلاً پزشک) این کار رو انجام بده. هر کسی، با هر شغلی، می تونه مرتکب این جرم بشه.
• «دادن ادویه یا وسایل دیگر»: منظور از این عبارت، اقدام مستقیم برای سقط جنین هست.
• «موجب سقط جنین گردد»: یعنی باید واقعاً سقط جنین اتفاق بیفته تا جرم محقق بشه.
• «عالماً و عامداً»: این دو کلمه نشون میدن که فرد هم باید بدونه زن بارداره و هم قصد سقط جنین رو داشته باشه.
• «دلالت به استعمال»: یعنی فرد، زن رو راهنمایی یا تشویق به استفاده از دارو یا وسیله ای برای سقط جنین کنه.
• «حفظ حیات مادر»: این یک استثنای مهم برای مجازات محسوب میشه.
• «حکم به پرداخت دیه»: علاوه بر حبس، فرد باید دیه جنین رو هم بپردازه.

با این توضیحات، حالا بریم سراغ بخش های مختلف این جرم تا بفهمیم چطور از نظر قانونی، یک عمل، جرم سقط جنین شناخته میشه.

عناصر تشکیل دهنده جرم سقط جنین در ماده 623

برای اینکه یک عمل مجرمانه در دادگاه اثبات بشه و فرد مجازات بشه، باید سه تا عنصر اصلی جرم وجود داشته باشه: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی. ماده ۶۲۳ هم از این قاعده مستثنی نیست و برای اینکه فردی طبق این ماده مجرم شناخته بشه، باید هر سه عنصر به درستی وجود داشته باشند. بیایید با هم دونه دونه این عناصر رو بشکافیم.

عنصر قانونی

عنصر قانونی جرم، یعنی اینکه باید یک قانون مشخص وجود داشته باشه که بگه فلان عمل، جرمه و براش مجازات تعیین کرده باشه. در مورد سقط جنین، ماده 623 قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم: تعزیرات و مجازات های بازدارنده) همون عنصر قانونی رو تشکیل میده. این ماده به صراحت، دو نوع عمل رو در ارتباط با سقط جنین، جرم انگاری کرده:

1. موجب شدن مستقیم سقط جنین از طریق دادن ادویه یا وسایل دیگر.
2. دلالت کردن (راهنمایی) زن حامله به استعمال ادویه یا وسایل دیگر که منجر به سقط جنین بشه.

خوبه که بدونید ماده ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی هم هست که به سقط جنین توسط پزشکان یا ماماها می پردازه. تفاوت اصلی ۶۲۳ با ۶۲۴ در اینه که در ماده ۶۲۳، شخصیت مرتکب (که چه کسی این کار رو انجام میده) مهم نیست و هر کسی می تونه مجرم باشه، اما در ماده ۶۲۴، حتماً باید یک متخصص پزشکی (پزشک، ماما، داروفروش و…) مرتکب جرم بشه. این تفاوت رو توی این مقاله بیشتر بهش می پردازیم.

عنصر مادی

عنصر مادی، همون عملی هست که در دنیای واقعی اتفاق میفته و قابل مشاهده هست. در ماده ۶۲۳، عنصر مادی دو حالت مختلف داره که هر کدوم مجازات های خاص خودشون رو دارند.

فعل مجرمانه اول: «دادن ادویه یا وسایل دیگر و موجب سقط جنین شدن»

اینجا صحبت از یک اقدام مستقیمه. یعنی فردی یک کاری انجام میده که مستقیماً باعث سقط جنین میشه. بیایید ببینیم چی می تونه باشه:

توضیح «ادویه»

وقتی قانون از کلمه «ادویه» استفاده می کنه، منظور فقط گیاهان دارویی نیست. این کلمه یک مفهوم گسترده داره و شامل هر نوع دارویی میشه که برای سقط جنین استفاده بشه. فرقی نمی کنه این دارو شیمیایی باشه (مثل قرص های سقط آور که تو بازار سیاه پیدا میشن)، گیاهی باشه (مثل بعضی دمنوش ها یا عصاره های گیاهی خاص که ادعا میشه سقط آور هستند) یا حتی سنتی و محلی باشه. هرچیزی که به عنوان دارو برای سقط جنین استفاده بشه، تو این دسته قرار می گیره.

توضیح «وسایل دیگر»

«وسایل دیگر» هم طیف وسیعی از اقدامات رو شامل میشه. مثلاً ممکنه یک نفر با استفاده از ابزارهای مکانیکی، جراحی های غیرقانونی و بدون مجوز انجام بده، یا از هر روش فیزیکی دیگه ای استفاده کنه که هدفش سقط جنین باشه. اینجا دیگه بحث دارو و خوراندن نیست، بلکه بحث دستکاری فیزیکی یا استفاده از ابزار برای رسیدن به این مقصود هست. مثلاً فردی که با ابزارهای غیربهداشتی و در محیطی غیرقانونی اقدام به کورتاژ کنه، مشمول این بند میشه.

تحقق «موجب سقط جنین گردد»

یک نکته خیلی مهم در مورد این بخش اینه که این جرم، یک «جرم مقید به نتیجه» هست. یعنی صرفِ دادن دارو یا استفاده از وسیله، جرم نیست؛ بلکه باید حتماً «سقط جنین» اتفاق بیفته. اگر فردی دارو بده یا عملی انجام بده، اما جنین سقط نشه، جرم کامل نشده و ممکنه فقط مشمول «شروع به جرم» بشه که اون هم طبق این ماده مجازاتی نداره (بعداً بیشتر توضیح میدیم). همچنین، باید اثبات بشه که بین کاری که متهم انجام داده و سقط جنین، «رابطه علیت» وجود داره. یعنی سقط جنین، مستقیماً نتیجه همون اقدام باشه و نه چیز دیگه ای.

مصادیق عملی: تصور کنید فردی (که پزشک نیست) با نیت سقط جنین، چند تا قرص سقط آور رو به زنی حامله میده و اون زن با مصرف اون قرص ها، جنینش سقط میشه. یا یک فرد غیرمتخصص، با استفاده از ابزارهای خاص، دستکاری فیزیکی در رحم زن باردار انجام میده و این کار منجر به سقط جنین میشه. هر دوی این ها مصداق فعل مجرمانه اول هستند.

فعل مجرمانه دوم: «دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگر که جنین سقط گردد»

این بخش از ماده ۶۲۳ کمی با بخش اول متفاوته. اینجا دیگه فرد مستقیماً خودش دست به کار نمیشه؛ بلکه «راهنمایی» یا «تشویق» می کنه که زن خودش این کار رو انجام بده. بگذارید باز هم جزئی تر بررسی کنیم:

توضیح «دلالت»

«دلالت» یعنی راهنمایی کردن، آموزش دادن، معرفی کردن فروشنده یا روش انجام سقط، یا حتی فراهم کردن بستر و زمینه برای اینکه خود زن بتونه ادویه یا وسایل رو استعمال کنه. مثلاً یک نفر به زن حامله میگه «فلان دارو رو از فلان جا بخر و اینجوری مصرف کن تا جنینت سقط بشه». یا بهش آموزش میده که چطور با یک روش خاص، سقط کنه. حتی اگه کسی صرفاً آدرس یک کانال تلگرامی یا وبسایتی رو بده که داروهای سقط جنین رو می فروشن یا روش های غیرقانونی رو آموزش میدن، می تونه مشمول دلالت بشه. مهم اینه که فرد با این راهنمایی، زمینه رو برای سقط جنین توسط خود زن فراهم کنه.

تاکید بر «عالماً و عامداً»

در این قسمت هم مثل بخش اول، لزوم «علم و عمد» وجود داره. یعنی فردی که دلالت می کنه، باید بدونه که اون زن بارداره و قصدش هم این باشه که با این راهنمایی، جنین اون زن سقط بشه. اگر ندونه زن بارداره یا قصد سقط جنین رو نداشته باشه (مثلاً فقط یک اطلاعات عمومی داده باشه و ندونه کاربردش اینه)، عنصر معنوی جرم محقق نمیشه.

مصادیق عملی: فردی که به زن حامله ای که نگران بارداری ناخواسته هست، نحوه مصرف دقیق داروهای سقط رو آموزش میده یا اطلاعات فروشنده داروهای سقط رو بهش میده، مصداق «دلالت» هست. حتی اگه بهش بگه «برو فلان گیاه رو از عطاری بخر و با این روش خاص دم کن بخور»، باز هم می تونه مشمول این بخش باشه.

شخصیت مرتکب

همونطور که بالاتر هم اشاره کردیم، در ماده ۶۲۳، عبارت «هر کس» به کار رفته. این یعنی برای تحقق این جرم، شخصیت کسی که سقط رو انجام میده یا دلالت می کنه، مهم نیست. یک پزشک، یک ماما، یک عطار، یک دوست، یک غریبه… هر کسی می تونه مرتکب این جرم بشه. این تفاوت اصلیش با ماده ۶۲۴ هست که اونجا حتماً باید یک متخصص پزشکی (پزشک یا ماما) عمل سقط رو انجام بده.

عنصر معنوی

عنصر معنوی یا همون «قصد مجرمانه»، یعنی فرد باید با نیت و اراده خودش این کار رو انجام داده باشه. سقط جنین طبق ماده ۶۲۳، یک جرم «عمدی» هست و نیاز به وجود دو نوع قصد داره:

سوء نیت عام

سوء نیت عام، یعنی فرد قصد انجام فعل مادی رو داشته باشه. مثلاً بدونه که داره قرص رو به زن میده یا داره روش سقط رو بهش یاد میده. یعنی عمل فیزیکی رو با آگاهی و اراده خودش انجام بده. نه اینکه سهواً یا بدون اطلاع کاری رو انجام بده.

سوء نیت خاص

سوء نیت خاص، یعنی فرد علاوه بر قصد انجام فعل، قصد نتیجه مجرمانه رو هم داشته باشه. در اینجا، سوء نیت خاص، «قصد سقط جنین» هست. یعنی فرد هم باید بدونه که اون زن بارداره و هم هدفش از دادن دارو، وسیله یا راهنمایی، این باشه که جنین سقط بشه. اگر ندونه زن بارداره (مثلاً فکر کنه فقط برای درد پریود داره دارو میده) یا اگر قصد سقط جنین رو نداشته باشه، عنصر معنوی جرم کامل نیست و ممکنه مجازات نشه.

تأثیر خطا در هویت یا جهل به بارداری: فرض کنید یک نفر، دارویی رو به زنی میده که فکر می کنه زن دیگه ای هست و اون زن باردار نیست. یا اینکه دارویی رو به زنی میده، در حالی که اصلاً نمیدونه اون زن بارداره. در این حالت ها، چون قصد سقط جنین یا علم به بارداری زن وجود نداشته، عنصر معنوی جرم محقق نمیشه و فرد طبق ماده ۶۲۳ مجازات نخواهد شد.

مجازات های مقرر در ماده 623

خب، تا اینجا فهمیدیم که چطور یک عمل می تونه جرم سقط جنین طبق ماده ۶۲۳ محسوب بشه. حالا وقتشه که ببینیم قانون برای این جرم چه مجازات هایی رو در نظر گرفته. ماده ۶۲۳ دو نوع مجازات اصلی رو برای مرتکبین پیش بینی کرده: حبس و پرداخت دیه.

مجازات حبس

مجازات حبس، بسته به نوع فعل مجرمانه، متفاوته:

1. برای عامل مستقیم سقط (فعل مجرمانه اول): یعنی کسی که مستقیماً با دادن ادویه یا وسایل دیگر، باعث سقط جنین میشه، به شش ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.
2. برای دلالت کننده به استعمال (فعل مجرمانه دوم): یعنی کسی که عالماً و عامداً زن حامله ای رو به استعمال ادویه یا وسایل دیگری راهنمایی می کنه که جنینش سقط بشه، به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد.

همونطور که می بینید، مجازات حبس برای اقدام مستقیم (بند اول) بیشتر از مجازات دلالت و راهنمایی (بند دوم) هست. این نشون میده که قانونگذار، اقدام مستقیم رو شدیدتر از راهنمایی صرف می دونه، هرچند هر دو جرم محسوب میشن.

مجازات دیه

ماده ۶۲۳ در انتهای خودش یک جمله مهم داره: «در هر مورد حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد.» این جمله یعنی چی؟

دیه، یک مجازات مالی هست که جنبه خصوصی جرم رو پوشش میده. یعنی برای جبران خسارت وارده به اولیای دم (در اینجا، اولیای جنین) پرداخت میشه. مجازات حبس، جنبه عمومی جرم رو داره (یعنی دولت به دلیل نقض نظم عمومی، فرد رو مجازات می کنه)، اما دیه، برای جبران خسارت به خانواده جنین هست. پس، کسی که مرتکب جرم سقط جنین میشه، علاوه بر مجازات حبس، باید دیه جنین رو هم بپردازه.

شرح مختصر دیه جنین

میزان دیه جنین ثابت نیست و بستگی به مراحل رشد جنین داره. در واقع، هرچه جنین مراحل رشد بیشتری رو طی کرده باشه، دیه اون بیشتر میشه. به طور خلاصه، دیه جنین بر اساس این مراحل تعیین میشه:

• نطفه: یعنی همون اوایل لقاح.
• علقه: حالتی که جنین به صورت لخته خون هست.
• مضغه: حالتی که جنین به صورت توده گوشتی هست.
• استخوان: مرحله ای که استخوان بندی جنین شکل گرفته.
• دارای روح: یعنی زمانی که روح در جنین دمیده شده.

دیه جنین پسر و دختر تا قبل از دمیده شدن روح یکسانه، اما بعد از دمیده شدن روح، دیه جنین پسر بیشتر از دختر میشه. این رو هم خوبه که بدونیم، دیه جنین حتی در مراحل اولیه هم وجود داره و از بین نمیره. پس همیشه پای یک مجازات مالی در میان هست.

تفاوت دیه (جنبه خصوصی) با حبس (جنبه عمومی): اینجا یک نکته حقوقی ظریف و مهم داریم. حبس، مجازاتی هست که دولت یا جامعه به خاطر جرم انجام شده، روی فرد اعمال می کنه. اما دیه، مربوط به حق شخصی افراد هست. یعنی خانواده جنین می تونن از حق خودشون برای دریافت دیه بگذرن و رضایت بدن، اما رضایت اون ها تاثیری روی مجازات حبس (که جنبه عمومی داره) نداره و فرد باز هم باید مجازات حبس رو تحمل کنه. البته، در برخی شرایط خاص، رضایت شاکی خصوصی می تونه در تخفیف مجازات حبس (نه حذف کامل آن) مؤثر باشه.

استثناء مهم: «حفظ حیات مادر»

تا اینجا همش از مجازات و جرم حرف زدیم، اما ماده ۶۲۳ یک استثناء خیلی مهم داره که باید حسابی بهش دقت کنیم: «مگر این که ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر می باشد.» این جمله یک راه فرار قانونی نیست، بلکه یک شرط بسیار حساس و حیاتیه که در شرایط خاص، عمل سقط جنین رو از حالت مجرمانه خارج می کنه.

بیایید این استثناء رو عمیق تر بررسی کنیم:

تفسیر عمیق عبارت «مگر این که ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر می باشد»

وقتی پای جان مادر در میان باشه، قانونگذار حق حیات مادر رو بر حق حیات جنین مقدم می دونه. این یعنی اگر پزشکان متخصص به این نتیجه برسن که ادامه بارداری، جون مادر رو به خطر میندازه و چاره ای جز سقط جنین نیست، این عمل دیگه جرم محسوب نمیشه و کسی که این کار رو انجام داده، مجازات نمیشه. اما حواستون باشه، این استثناء به این معنی نیست که هر موقع خواستیم، به بهانه حفظ حیات مادر سقط جنین کنیم! برای اثبات این موضوع، شرایط و ضوابط بسیار سخت گیرانه ای وجود داره.

شرایط و ضوابط احراز این استثناء

برای اینکه یک سقط جنین به دلیل «حفظ حیات مادر» قانونی محسوب بشه و جنبه مجرمانه نداشته باشه، معمولاً باید این شرایط به صورت همزمان وجود داشته باشند:

1. نظر پزشکان متخصص: حتماً باید چندین پزشک متخصص و معتبر (معمولاً حداقل سه پزشک متخصص و معتمد) وضعیت مادر رو معاینه کنند و به صورت کتبی و مستدل تأیید کنند که ادامه بارداری برای جان مادر خطر جدی داره و تنها راه نجات مادر، سقط جنین هست. این تأییدیه باید کاملاً شفاف و مستند باشه.
2. تایید مراجع ذی صلاح: صرف نظر پزشکان کافی نیست. باید این وضعیت به مراجع قانونی و ذی صلاح (مثلاً پزشکی قانونی یا مراجع قضایی) هم گزارش بشه و از اونها هم مجوز سقط درمانی گرفته بشه. پزشکی قانونی در این زمینه نقش مهمی ایفا می کنه و با بررسی پرونده و نظرات پزشکان، نظر نهایی رو اعلام می کنه.
3. فوریت پزشکی: معمولاً این استثناء در شرایطی مطرح میشه که فوریت پزشکی وجود داره و فرصتی برای تأخیر نیست. یعنی اگر سقط جنین انجام نشه، خطر جدی و فوری، جان مادر رو تهدید می کنه.

نکته مهم اینه که حفظ حیات مادر با آسایش مادر یا مشکلات مالی فرق داره. منظور از حیات، یعنی زندگی مادر به خطر بیفته، نه اینکه ادامه بارداری برایش سخت یا پرهزینه باشه.

نقش این استثناء در رفع جنبه مجرمانه عمل

اگر تمام این شرایط به درستی رعایت بشن و ثابت بشه که سقط جنین واقعاً برای حفظ جان مادر بوده، دیگه اون عمل نه تنها جرم نیست، بلکه یک اقدام پزشکی ضروری و قانونی محسوب میشه. در این صورت، نه مجازات حبس در کار خواهد بود و نه دیه. پس این استثناء، کاملاً جنبه مجرمانه عمل رو از بین می بره و یک حاشیه امن قانونی برای پزشکان و کادر درمانی فراهم می کنه که در شرایط اورژانسی، بدون ترس از پیگرد قانونی، جون مادر رو نجات بدن.

تفاوت این مورد با سقط های درمانی با مجوز قانونی

گاهی اوقات با عبارت سقط های درمانی با مجوز قانونی هم مواجه میشیم. این مورد با استثنای «حفظ حیات مادر» کمی فرق داره. سقط درمانی می تونه شامل مواردی باشه که علاوه بر خطر جانی برای مادر، خطر نقص عضو یا بیماری شدید و لاعلاج برای جنین هم وجود داره و پزشکی قانونی مجوز سقط رو صادر می کنه. در این موارد، معمولاً تا قبل از چهار ماهگی (قبل از دمیده شدن روح در جنین) و با تأیید پزشکی قانونی، مجوز صادر میشه. استثنای ماده ۶۲۳ بیشتر به شرایط اضطراری و خطر فوری برای جان مادر اشاره داره، اما در عمل، این دو مفهوم به هم نزدیک هستند و هر دو نیاز به تأیید متخصصین و مراجع قانونی دارند.

نکات حقوقی و کاربردی تکمیلی

تا اینجای کار، به متن ماده، عناصر تشکیل دهنده جرم و مجازات ها و استثناء «حفظ حیات مادر» پرداختیم. اما در مورد ماده ۶۲۳ و جرم سقط جنین، یک سری نکات تکمیلی و کاربردی دیگه هم وجود داره که فهم اون ها می تونه دید شما رو کامل تر کنه. بیایید با هم به این نکات مهم نگاهی بندازیم.

شروع به جرم

شروع به جرم به حالتی میگن که فرد قصد انجام یک جرم رو داره و اقداماتی رو هم برای رسیدن به اون هدف انجام میده، اما به دلایل خارج از اراده خودش، جرم کامل نمیشه. مثلاً فردی قصد سقط جنین داره و دارو رو به زن میده، اما دارو عمل نمی کنه و جنین سقط نمیشه.

سؤالی که پیش میاد اینه که آیا شروع به سقط جنین طبق ماده ۶۲۳ مجازات داره؟ راستش را بخواهید، خیر. قانونگذار ما برای عمل «شروع به سقط جنین» مجازات صریحی در این ماده در نظر نگرفته. این یعنی اگر کسی تلاش کنه جنین رو سقط کنه اما موفق نشه، طبق ماده ۶۲۳ مجازات نمیشه. البته این به معنی بی مجازات بودن نیست؛ ممکنه تحت عناوین دیگه (مثلاً جرم تهدید، یا حتی در برخی موارد خاص، معاونت در جرمی دیگر) قابل پیگرد باشه، اما نه به عنوان شروع به جرم سقط جنین طبق این ماده.

معاونت و مشارکت در جرم

گاهی اوقات یک نفر به تنهایی جرم رو انجام نمیده و چندین نفر در اون دخیل هستند. اینجا بحث معاونت و مشارکت در جرم مطرح میشه.

مشارکت: وقتی دو یا چند نفر مستقیماً با هم یک فعل مجرمانه رو انجام میدن، مثلاً یکی قرص سقط آور رو آماده می کنه و دیگری به زن میده، این ها شریک در جرم هستند و هر دو به عنوان فاعل اصلی جرم مجازات میشن.

معاونت: معاون کسیه که به صورت مستقیم جرم رو انجام نمیده، اما به فاعل اصلی کمک می کنه یا اون رو تحریک به انجام جرم می کنه. در ماده ۶۲۳، «دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگر» خودش یک نوع جرم مستقل از سقط مستقیم در نظر گرفته شده و مجازات خاص خودشو داره (حبس از سه تا شش ماه). اما اگر کسی غیر از این «دلالت»، کار دیگه ای برای کمک به سقط انجام بده که در متن ۶۲۳ نیومده، ممکنه به عنوان «معاونت عام» در جرم سقط جنین (که مجازاتش معمولاً کمتر از فاعل اصلیه) شناخته بشه. مثلاً کسی که صرفاً مکان انجام سقط رو فراهم کنه، ممکنه معاون محسوب بشه.

تفاوت بین «دلالت» در ماده ۶۲۳ و «معاونت عام» در اینه که دلالت به خودی خود، یک جرم خاص و مشخصه که در این ماده پیش بینی شده، اما معاونت می تونه شامل هر نوع کمکی باشه که مستقیماً در متن ماده نیومده ولی به وقوع جرم کمک می کنه.

رضایت زن باردار

فرض کنید زن باردار خودش کاملاً راضیه و حتی اصرار داره که جنینش سقط بشه. آیا این رضایت، باعث میشه که اقدام به سقط جنین (توسط فرد دیگری) جرم نباشه؟

خیر، جرم سقط جنین (مخصوصاً طبق ماده ۶۲۳) یک «جرم عمومی» محسوب میشه. این یعنی حتی با رضایت کامل زن باردار، اقدام به سقط جنین توسط فرد دیگر همچنان جرمه و فرد مرتکب مجازات میشه. رضایت زن باردار فقط می تونه در بحث دیه (که حق شخصی اونهاست) تأثیرگذار باشه (ممکنه از دیه بگذرند)، اما جنبه عمومی جرم (یعنی حبس) پابرجا می مونه و دادگاه ملزم به رسیدگی و صدور حکم هست. پس اگر کسی به درخواست خود زن، اقدام به سقط جنین کنه، باز هم مجرم محسوب میشه.

سقط جنین توسط خود زن

حالا سؤالی که پیش میاد اینه که اگر خود زن باردار، اقدام به سقط جنین خودش کنه، آیا ماده ۶۲۳ شامل اون هم میشه؟

خیر، ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی، سقط جنین توسط خود زن باردار رو شامل نمیشه. این ماده اعمالی رو جرم انگاری کرده که توسط «هر کس» (به جز خود زن) انجام بشه. یعنی این ماده به اعمال اشخاص ثالث می پردازه. اما این به معنی بی مجازات بودن خود زن نیست. در فقه اسلامی و قوانین مربوط به دیه، حتی اگر خود زن جنین خودش رو سقط کنه، باید دیه اون رو بپردازه. این دیه معمولاً به ورثه جنین (مثل پدر جنین) پرداخت میشه و اگر ورثه ای نباشه، به بیت المال میره. پس با اینکه ماده ۶۲۳ شاملش نمیشه، ممکنه زن از طریق مواد قانونی دیگه یا قواعد فقهی، مسئولیت هایی داشته باشه.

پیشینه تاریخی

جرایم مربوط به سقط جنین چیز جدیدی نیستند و از قدیم در قوانین ما وجود داشتند. قبل از قانون مجازات اسلامی فعلی، در ماده ۱۸۱ قانون مجازات عمومی (مصوب ۱۳۰۴) هم این موضوع پیش بینی شده بود. این ماده ۱۸۱، در واقع پایه و اساس جرم انگاری سقط جنین در ایران بوده و با تغییرات و اصلاحاتی، به مواد فعلی قانون مجازات اسلامی، از جمله ماده ۶۲۳، رسیدیم. این نشون میده که قانونگذار همواره به حفظ حق حیات جنین اهمیت داده.

رویه های قضایی

در دادگاه ها پرونده های زیادی با موضوع سقط جنین مطرح میشن. رویه های قضایی در واقع همون برداشت ها و تفسیرهایی هستن که قضات از قوانین دارن و بر اساس اون ها حکم صادر می کنن. در مورد ماده ۶۲۳، دادگاه ها معمولاً روی اثبات رابطه علیت (یعنی اینکه سقط حتماً نتیجه کار متهم بوده باشه) و همچنین اثبات سوء نیت (قصد و علم متهم) خیلی تأکید دارن. مثلاً اگه متهم ادعا کنه که از بارداری زن خبر نداشته یا قصد سقط جنین رو نداشته، دادگاه باید این موضوع رو با دقت بررسی کنه. همچنین در مورد «دلالت»، دادگاه ها به این نکته توجه می کنن که آیا راهنمایی متهم واقعاً باعث شده که زن اقدام به سقط کنه یا خیر. موارد مربوط به «حفظ حیات مادر» هم نیاز به مدارک و تأییدیه های پزشکی و پزشکی قانونی بسیار قوی داره تا قاضی بتونه از این استثناء چشم پوشی کنه.

نتیجه گیری

در این مقاله به صورت مفصل، ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی رو بررسی کردیم و دیدیم که چطور این ماده، با هدف حفاظت از حق حیات جنین، برای اعمالی که منجر به سقط جنین میشن، مجازات هایی رو در نظر گرفته. از خود متن قانون گرفته تا عناصر تشکیل دهنده جرم (قانونی، مادی و معنوی)، مجازات های حبس و دیه، و استثناء مهم «حفظ حیات مادر»، همه رو با هم مرور کردیم.

همونطور که متوجه شدید، سقط جنین یک جرم جدی با تبعات حقوقی سنگینه، چه کسی که مستقیماً اقدام به سقط می کنه و چه کسی که با راهنمایی و دلالت، زن رو به این کار تشویق می کنه. قانونگذار به دقت این موارد رو تفکیک کرده و برای هر کدوم، مجازات خاصی (هم حبس و هم پرداخت دیه) رو پیش بینی کرده. فراموش نکنید که رضایت زن باردار، تأثیری در جنبه عمومی جرم نداره و این جرم حتی با رضایت هم مجازات خواهد داشت.

اهمیت آگاهی از این ماده و ابعاد مختلف اون، نه تنها برای حقوقدانان، وکلا و کادر درمانی، بلکه برای عموم مردم هم بسیار زیاده. این آگاهی کمک می کنه تا جامعه ما در مسیر صحیح حفظ سلامت و حقوق تمامی افراد، از جمله جنین، گام برداره و از آسیب های جبران ناپذیر سقط های غیرقانونی جلوگیری بشه. اگر در مواجهه با موارد مرتبط با سقط جنین قرار گرفتید، حتماً و حتماً توصیه می کنیم که قبل از هر اقدامی، با متخصصین حقوقی و پزشکان معتمد مشورت کنید تا دچار مشکلات قانونی نشید و بهترین تصمیم رو بگیرید.