خلاصه کتاب آرمان شهری برای واقع گراها ( نویسنده روتگر برگمن )

تاحالا فکر کردی میشه دنیایی بهتر از این ساخت؟ روتگر برگمن تو کتابش «آرمان شهری برای واقع گراها» دقیقا همین سوال رو ازمون می پرسه و با کلی ایده جذاب و البته واقع بینانه، نشون می ده که رویای یه آینده بهتر، اونقدرها هم دست نیافتنی نیست. بیاین با هم یه گشتی تو دنیای پر از فکر و ایده اش بزنیم تا ببینیم این نویسنده هلندی چه حرف های هیجان انگیزی برای گفتن داره.

روتگر برگمن: کیه این آدم و چرا حرفاش اینقدر مهمه؟

روتگر برگمن، یه تاریخ دان و روزنامه نگار هلندیه که تو سال های اخیر حسابی سر و صدا کرده و خیلی ها رو به فکر فرو برده. شاید اسمش رو شنیده باشی، مخصوصاً اگه اهل دنبال کردن بحث های جدید تو حوزه اقتصاد، جامعه شناسی و آینده کار باشی. این بنده خدا یه جوری به دنیا نگاه می کنه که کمتر کسی جراتش رو داره؛ یعنی به جای اینکه غرق بشه تو مشکلات و بدبینی های امروز، سعی می کنه با دیدی باز و البته علمی، دنبال راه حل های بزرگ و بنیادین باشه. فکر کن تو یه کنفرانس جهانی مثل داووس، میاد و از «پول مجانی دادن» حرف می زنه! خب معلومه که اولش همه شوکه میشن، ولی وقتی دلیل و مدرک میاره، دیگه نمی شه ساده از کنار حرفاش گذشت.

برگمن نشون داده که تاریخ پر از ایده هاییه که یه روزی خیلی عجیب و غریب و غیرممکن به نظر می رسیدن، ولی الان جزو بدیهیات زندگی ما هستن. مثلاً لغو برده داری، حق رای برای همه، یا برابری زن و مرد؛ اینا همه یه زمانی آرمان شهرهای محال بودن و خیلی ها مسخره شون می کردن. برگمن هم می گه چرا نباید حالا ما برای یه سری ایده های جدید و جسورانه، بلندپروازی کنیم؟ اون معتقده که دوره ایده های کوچیک و راهکارهای محدود گذشته و باید به دنبال افکار بنیادی و چالش برانگیز باشیم.

از فقر و گرسنگی تا دنیای پر از نعمت: چی شد که به اینجا رسیدیم؟

اگه نگاهی به تاریخ بندازیم، می بینیم که ۹۹ درصد از تاریخ بشر، بیشتر مردم توی فقر مطلق و گرسنگی زندگی می کردن و همیشه برای بقا می جنگیدن. شرایط اونقدر بد بود که حتی تصورش هم برای ما سخته؛ بیماری ها بیداد می کردن و امید به زندگی خیلی پایین بود. ولی تو ۲۰۰ سال اخیر، یهو ورق برگشت! یه دفعه ثروت، بهداشت، امید به زندگی و خیلی چیزای دیگه اونقدر رشد کرد که اجدادمون حتی تو خواب هم نمی دیدن. واقعاً معجزه رخ داد!

برگمن تو کتابش میگه که تو سال ۱۸۰۰، تقریباً همه کشورهای دنیا هم از نظر ثروت و هم از نظر بهداشت تو یه سطح پایین بودن. اما حالا حتی کشورهای آفریقایی که هنوز هم با چالش های زیادی دست و پنجه نرم می کنن، وضعیتشون از ثروتمندترین کشورهای سال ۱۸۰۰ هم بهتره. آدم ها امروز به رویایی که افراد تو قرون وسطی در سر می پروراندند رسیده اند. شاید بشه گفت به همون «سرزمین فراوانی» که مردم اون زمان آرزوش رو داشتن، رسیدیم. نابینایی با عمل جراحی بینا میشه، فلج ها می تونن راه برن و آمار مرگ و میر کودکان به شکل باورنکردنی پایین اومده.

حتی میزان هوش ما هم رو به افزایشه و تو اکثر کشورها متوسط ضریب هوشی هر ۱۰ سال بین ۳ تا ۵ درصد بالاتر میره که عمدتاً به خاطر تحصیلات و تغذیه بهتره. ما تو عصری زندگی می کنیم که ثروت و فراوانی وجود داره و بیشترین میزان صلح و آرامش رو تو تاریخ دنیا داشتیم. حالا مشکل کجاست؟

مشکل اینجاست که ما دیگه نمی تونیم بهتر از این رو تصور کنیم! انگار بعد از رسیدن به این همه پیشرفت، تخیلمون کور شده. رویای قرون وسطی که بهش رسیدیم، الان برامون عادی شده و دیگه هیچ رویای جدیدی نداریم. این «بحران تخیل» باعث شده با وجود این همه نعمت، حس پوچی و نارضایتی داشته باشیم. آمار افسردگی، فرسودگی شغلی و حتی خودشیفتگی رفته بالا. برگمن می گه: «پیشرفت حقیقی با چیزی آغاز می شود که هیچ اقتصاد دانش بنیانی قادر به تولید آن نیست: درک معنای یک زندگی خوب.» این بحران واقعی ماست؛ اینکه نمی تونیم به چیزی بهتر از حال حاضر فکر کنیم. انگار فقط مونده مراقبت دائمی از موزه تاریخ بشریت.

روتگر برگمن تاکید می کنه: «بحران واقعی ما آنجایی است که نمی توانیم به چیزی بهتر از حال حاضر فکر کنیم.»

سه ایده «آرمان شهری» برگمن برای واقع گرایان

۱. درآمد پایه همگانی (Universal Basic Income – UBI): پول مفت یا یه فکر خیلی هوشمندانه؟

یکی از ایده های جنجالی و اصلی برگمن، درآمد پایه همگانی (UBI) هست. یعنی چی؟ یعنی به هر شهروند، بدون هیچ قید و شرطی، یه مبلغ مشخصی پول داده بشه تا حداقل نیازهای زندگیش رو تامین کنه. شاید بگی «پول مفت؟ مگه میشه؟» یا «مردم تنبل میشن و دیگه کار نمی کنن!» ولی صبر کن تا دلایل و شواهد برگمن رو بشنوی.

این ایده که جدید نیست و از زمان توماس مور تا متفکران بزرگ دیگه هم بهش اشاره کردن. حتی تو ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸) هم به نوعی به حق برخورداری از یه زندگی استاندارد و درآمدی که کرامت انسان رو حفظ کنه، اشاره شده. اما چرا برگمن فکر می کنه الان بهترین زمانه برای عملی کردنش؟ اون معتقده که با توجه به اتوماسیون فزاینده، افزایش نابرابری و نیاز به انعطاف پذیری بیشتر تو محیط کار، دیگه زمان این اندیشه فرا رسیده.

آزمایش های واقعی و نتایج غیرمنتظره

برگمن تو کتابش کلی مثال و تحقیق واقعی میاره که نشون می ده این ایده اونقدرها هم غیرعملی نیست و در واقع «پول مفت جواب میده»:

• مطالعه روی بی خانمان های لندن (۲۰۰۹): به ۱۳ نفر از بی خانمان ها یه مبلغ مشخصی پول دادن، بدون اینکه ازشون بخوان کاری انجام بدن. نتایج باورنکردنی بود! خیلی ها تونستن اعتیادشون رو ترک کنن، تو کلاس های گوناگون ثبت نام کنن و به زندگی عادی برگردن.
• پروژه GiveDirectly در آفریقا: تو این پروژه به افراد فقیر پول نقد بی قید و شرط داده شد. نتایج نشون داد که نه تنها درآمدشون بیشتر شد و صاحب خونه و احشام شدن، بلکه تعداد روزهای گرسنه ماندن بچه هاشون تا ۴۲ درصد کم شد. این پرداخت ها با کاهش جرم و جنایت، مرگ و میر کودکان و سوءتغذیه در ارتباط بود و عملکرد تحصیلی و رشد اقتصادی رو هم بهبود بخشید.
• پروژه نیکسون در آمریکا: یه طرح مشابه هم تو آمریکا تو زمان ریچارد نیکسون مطرح شد که نزدیک بود به واقعیت بپیونده و به میلیون ها آمریکایی پول پرداخت بشه، ولی به دلایل سیاسی و پیچیدگی های اجرا، متوقف شد.

جواب برگمن به انتقادهای رایج

خب، طبیعیه که وقتی حرف از «پول مجانی» میشه، کلی انتقاد مطرح بشه. برگمن به چندتا از مهمترین هاش جواب می ده:

1. «مردم تنبل میشن و کار نمی کنن»: برگمن با شواهد نشون میده که این اصلا درست نیست. تو اکثر آزمایش ها، مردم نه تنها تنبل نشدن، بلکه با امنیت مالی بیشتر، تونستن مهارت های جدید یاد بگیرن، کسب و کار کوچیک راه بندازن یا حتی کارهایی رو انجام بدن که واقعاً براشون معنی دار و مفید بوده.
2. «پولش از کجا میاد؟»: برگمن استدلال می کنه که اگه هزینه های پنهان مبارزه با فقر (مثل اداره سازمان های حمایتی پر از بوروکراسی، هزینه های بهداشت و درمان ناشی از فقر، یا زندان ها) رو حساب کنیم، ممکنه حتی اجرای UBI در بلندمدت به صرفه تر هم باشه و به نوعی به کاهش هزینه های پنهان دولتی کمک کنه.
3. «نظام ارزش کار تخریب میشه»: برگمن می گه شاید وقتشه تعریفمون از «کار» رو عوض کنیم. آیا فقط کاری که پول دربیاره، کاره؟ پس تربیت بچه، مراقبت از سالمندها، فعالیت های داوطلبانه، یادگیری و خلاقیت چی؟ UBI می تونه به ارزش گذاری کارهای اینچنینی که ارزش اجتماعی دارن ولی لزوماً پولی نیستن، کمک کنه.

برگمن می گه الان شرایط هیچ وقت تا این حد آماده نبوده که بخواهیم طرح درآمد همگانی جهانی و بی قید و شرط رو مطرح کنیم. باید برای انعطاف پذیری بیشتر تو محیط کار، امنیت بیشتری به وجود بیاریم و این ثروت انباشته شده رو بین همه تقسیم کنیم.

۲. هفته کاری ۱۵ ساعته: کار کمتر، زندگی باکیفیت تر؟

دومین ایده جسورانه و شاید شوکه کننده برگمن، کاهش ساعت کاری به ۱۵ ساعت در هفته است. شاید بگی «مگه میشه؟» یا «مگه داریم؟» ولی بیا تاریخ رو با هم ورق بزنیم. یه زمانی مردم هفته ای ۷۰-۸۰ ساعت کار می کردن. بعدش شد ۶۰ ساعت، بعد ۵۰ ساعت و الان ۴۰ ساعت. پس کاهش ساعت کار چیز جدیدی نیست و اتفاقاً همیشه بخشی از پیشرفت بشر بوده.

برگمن میگه: «کار کمتر، نه تنها به اقتصاد ضربه نمی زنه، بلکه می تونه اون رو قوی تر هم بکنه.» چطوری؟

• افزایش بهره وری و خلاقیت: وقتی کمتر کار می کنی، مغزت فرصت بیشتری برای استراحت، فکر کردن و خلاقیت پیدا می کنه. خستگی کمتر یعنی تمرکز بیشتر، کیفیت کار بالاتر و نوآوری بیشتر.
• حذف «کارهای بی معنی» (Bullshit Jobs): برگمن تو کتابش بحث مفصلی داره که بخش زیادی از کارهایی که الان می کنیم، واقعاً بی معنی و بیهوده اند و فقط برای پر کردن زمانه. با کاهش ساعت کار، می تونیم این «کارهای چرت و پرت» و بوروکراسی های اضافی رو حذف کنیم و روی کارهای واقعی و مفید تمرکز کنیم.
• توزیع عادلانه تر کار: با کمتر شدن ساعت کار، کار بین افراد بیشتری تقسیم میشه و نرخ بیکاری میاد پایین.

گذشته از بحث های اقتصادی، کاهش ساعت کاری مزایای اجتماعی و فردی زیادی هم داره:

• سلامت روان بهتر و کاهش استرس و فرسودگی شغلی.
• زمان بیشتر برای خانواده، دوستان، تفریح و فعالیت های خلاقانه و معنادار.
• افزایش مشارکت اجتماعی و مدنی.
• مساوات بیشتر بین زن و مرد (چون زن ها زمان بیشتری برای مراقبت از خانواده و کارهای منزل پیدا می کنن و مردها هم می تونن تو این کارها سهیم بشن و مسئولیت های خانگی عادلانه تر تقسیم بشه).

البته که رسیدن به این آرمان سخته و چالش های خودش رو داره، ولی برگمن معتقده که باید بهش فکر کنیم و دنبال راه هایی باشیم تا این رویا رو به واقعیت تبدیل کنیم. او می گوید این ایده ها نه تنها خیال بافی نیستند، بلکه مسیرهای باقیمانده برای رسیدن به دنیای واقعی بهتر هستند.

۳. پایان فقر: چطور این ایده ها ما رو به دنیایی بدون فقر می رسونن؟

خب، دیدیم که برگمن چه ایده هایی برای پول و کار داره. حالا سوال اینه که این ایده ها چطور می تونن به هدف بزرگترش، یعنی «پایان دادن به فقر» کمک کنن؟ برگمن ریشه کن کردن فقر رو یک رویای دست یافتنی برای واقع گراها می دونه و معتقده که ما ابزار و ثروت لازم برای این کار رو داریم.

اگه UBI رو داشته باشیم، حداقل نیازهای همه تامین میشه و هیچ کس دیگه از گرسنگی نمی میره، مجبور به کار کردن تو شرایط طاقت فرسا نمیشه یا بی خانمان نمی مونه. این خودش یه انقلاب بزرگه تو مبارزه با فقر مطلق.

اگه هفته کاری ۱۵ ساعته رو هم عملی کنیم، کار عادلانه تر تقسیم میشه و افراد فرصت بیشتری برای یادگیری، آموزش و پیشرفت دارن، حتی اگه تحصیلات عالی نداشته باشن. این یعنی بالا رفتن سطح مهارت ها، افزایش خلاقیت و در نهایت جامعه ای مولدتر و عادلانه تر.

تاریخ پر از مثال هاییه که نشون میده با اراده و تفکر درست، میشه فقر رو کم کرد و کیفیت زندگی رو بالا برد. برگمن میگه: «جهانی گرایی داره حقوق طبقه متوسط رو از بین می بره و شکاف بین تحصیل کرده ها و بقیه داره زیاد میشه. باید به اونایی که تحصیلات دانشگاهی ندارن کمک کنیم.» UBI می تونه همین کمک رو بکنه و برای همه یه شبکه امن فراهم کنه تا از چرخه های معیوب فقر رها بشن.

در واقع، UBI و کاهش ساعت کار، دو بال پرواز به سمت جامعه ای هستن که توش فقر، نابرابری و فرسودگی شغلی خیلی کمتره. جامعه ای که توش همه می تونن از حداقل های زندگی برخوردار باشن و فرصت رشد و شکوفایی داشته باشن و به دنبال «معنای زندگی خوب» برن.

آرمان شهرها چطور از رویا به واقعیت می رسن؟ از تخیل تا عمل

همونطور که برگمن میگه، همیشه وقتی حرف از آرمان شهر میشه، یه عده سه تا جبهه یورش باز می کنن: جبهه «بیهودگی» (اینا شدنی نیست)، جبهه «خطر» (خطرناکه و معلوم نیست چی میشه)، و جبهه «فساد» (آخرش گند می زنین به همه چی و آرمان شهر تبدیل به ویران شهر میشه). ولی برگمن به اینا جواب می ده.

اون می گه خیلی از پیشرفت هایی که الان برامون عادیه، یه زمانی همین برچسب ها رو خورده بودن. مثلاً یه زمانی فکر می کردن دموکراسی یا لغو برده داری هم شدنی نیست و محال بود. برگمن باور داره که آرمان شهرها همیشه اولش کوچیک شروع میشن؛ با آزمایش های کوچیک و محلی که به تدریج دنیا رو تغییر میدن و به هنجارهای جدیدی تبدیل میشن. مثل همون پروژه های UBI که تو جاهای مختلف انجام شد و نتایج خوبی داشت و نشون داد که این ایده ها فقط تو کتاب ها نیستن.

مهمترین چیز اینه که امید و تخیلمون رو از دست ندیم. باید جرات داشته باشیم دنیای بهتری رو تصور کنیم. برگمن میگه ما انسان ها برای کسب رضایت، نه تنها به لذت بردن از این و آن چیز، بلکه به امید، مشارکت و تغییر نیاز داریم. برتراند راسل، فیلسوف معروف انگلیسی، میگه: «ما نباید به دنبال یک آرمان شهر کامل و پایان یافته باشیم، بلکه باید دنیایی را بخواهیم که تخیل و امید در آن زنده بماند.» این یعنی آرمان شهر یک مقصد نهایی نیست، بلکه یک مسیر دائمی از تخیل و امیده.

نقد و بررسی: نقاط قوت و ضعف دیدگاه برگمن چیه؟

مثل هر ایده بزرگ و انقلابی، دیدگاه های برگمن هم نقاط قوت و ضعف خودش رو داره که نباید ازشون غافل شد. نگاه واقع بینانه به این ایده ها لازمه.

نقاط قوت: یه جرقه برای فکر کردن و تغییر

• جسارت در تفکر: برگمن شجاعت این رو داره که از باورهای رایج و کلیشه های ذهنی فاصله بگیره و ایده های بنیادین رو مطرح کنه که شاید اولش به نظر محال بیان. این خودش یه ارزش بزرگه برای باز کردن ذهن ها.
• پشتوانه پژوهشی و تاریخی: اون فقط حرف نمی زنه، کلی تحقیق، آمار و مثال واقعی از آزمایش های انجام شده و بررسی های تاریخی میاره که به حرفاش اعتبار می ده و اون ها رو قابل استناد می کنه.
• دعوت به خوش بینی سازنده: به جای غرق شدن تو بدبینی های امروز، ما رو به فکر کردن و رویاپردازی برای یه آینده بهتر تشویق می کنه، البته با دیدی واقع بینانه و قدم های عملی.
• ایجاد چالش فکری: کتاب او ذهن خواننده را به چالش می کشد تا درباره «ممکن ها» در دنیای امروز بازاندیشی کند و فقط به وضعیت موجود قانع نباشد.

نقاط ضعف و چالش ها: همیشه همه چیز گل و بلبل نیست

خب، هر چقدر هم که ایده های برگمن جذاب باشن، تو دنیای واقعی با چالش هایی روبرو هستن که باید بهشون توجه کرد:

• پیچیدگی اجرا در مقیاس بزرگ: شاید یه طرح UBI تو یه شهر کوچیک یا برای یه گروه محدود جواب بده، ولی عملی کردنش تو سطح یه کشور بزرگ با میلیون ها نفر آدم، خیلی پیچیده تره و مقاومت های زیادی رو به همراه داره. هماهنگی های دولتی و عمومی کار ساده ای نیست.
• مسائل مالی و اقتصادی: تامین مالی UBI در مقیاس ملی، با وجود استدلال های برگمن، هنوز هم برای خیلی از اقتصاددان ها یه چالش بزرگه. بالاخره باید از جایی تامین بشه که ممکنه به افزایش مالیات ها، تغییرات بزرگ تو بودجه دولت ها یا حتی تورم منجر بشه.
• وابستگی به شرایط فرهنگی و سیاسی: موفقیت این ایده ها به فرهنگ کار، نوع حکومت، سطح رفاه جامعه و حتی میزان اعتماد عمومی بستگی داره. چیزی که تو یه کشور جواب میده، ممکنه تو جای دیگه کاملاً شکست بخوره و نتایج متفاوتی داشته باشه.
• خطر سوءاستفاده: همیشه این نگرانی وجود داره که بعضی ها از UBI سوءاستفاده کنن و واقعاً از زیر بار کار شونه خالی کنن و به جای استفاده از فرصت برای رشد، به بی تحرکی روی بیارن، هر چند برگمن این رو رد می کنه و شواهدی هم برای رد این نظریه ارائه میده.

درس ها و نکات کلیدی «آرمان شهری برای واقع گراها» برای زندگی امروز

مهمترین چیزی که از این کتاب روتگر برگمن یاد می گیریم، اینه که باید به «ممکن ها» فکر کنیم و جرات رویاپردازی داشته باشیم. برگمن به ما یاد می ده که:

• تعریفمون از «کار» رو عوض کنیم: شاید دیگه وقتشه که ارزش کارهایی رو که الان «بی معنی» به نظر میان ولی برای جامعه و زندگی روزمره لازم و مهمن، بیشتر بدونیم و فقط به کارهای درآمدزا محدود نشیم.
• توانمندسازی فردی و اجتماعی: با امنیت مالی و زمان آزاد بیشتر، افراد می تونن به دنبال استعدادهاشون برن، مهارت های جدید یاد بگیرن، خلاقیت به خرج بدن و در نهایت به جامعه ای سالم تر و انسانی تر برسیم که توش هر کسی فرصت شکوفایی داره.
• «واقع بینی آرمان گرایانه» داشته باشیم: یعنی هم شجاعت رویاپردازی برای دنیایی بهتر و جسارت در تصور آینده ای روشن تر رو داشته باشیم، هم دنبال راه های عملی و قدم به قدم برای رسیدن به اون رویاها باشیم و دست از تلاش برنداریم.
• امید رو زنده نگه داریم: این کتاب یادآوری می کنه که انسان برای رضایت واقعی، نه تنها به لذت بردن، بلکه به امید، مشارکت و تلاش برای تغییر نیاز داره.

«انسان برای کسب رضایت، نه تنها به لذت بردن از این و آن چیز، بلکه به امید و مشارکت و تغییر نیاز دارد.»

— برتراند راسل

نتیجه گیری: آرمان شهر یک مسیر همیشگیه

خلاصه کتاب «آرمان شهری برای واقع گراها» اثر روتگر برگمن، یه تلنگر جدیه برای همه ما. اون بهمون نشون می ده که رویای یه دنیای بهتر، یه خیال واهی نیست؛ بلکه یه مسیر دائمیه که با تخیل، امید و البته تلاش واقعی و قدم به قدم، میشه بهش نزدیک شد. این کتاب ما رو دعوت می کنه که از دام بدبینی و ناامیدی رها بشیم و دوباره جرات رویاپردازی برای یه آینده روشن تر رو پیدا کنیم؛ آینده ای که توش فقر، نابرابری و بی معنایی جای کمتری دارن.

اگه دوست داری بیشتر تو این دنیای فکری غرق بشی و خودت با استدلال های جذاب برگمن آشنا بشی، حتماً یه نگاهی به نسخه کامل کتاب بنداز. شاید ایده هایش تو رو هم به یه «واقع گرای آرمان گرا» تبدیل کنه و الهام بخش قدم های جدیدی تو زندگی و جامعه بشه!

خرید کتاب آرمان شهری برای واقع گراها (نشر نوین)

این کتاب ارزشمند توسط نشر نوین به فارسی ترجمه و منتشر شده است. می تونید برای تهیه نسخه چاپی یا الکترونیکی اون به وبسایت نشر نوین یا سایر کتابفروشی های معتبر مراجعه کنید و این سفر فکری جذاب رو کامل کنید.

نام کتاب: آرمان شهری برای واقع گراها

نویسنده: روتگر برگمن

ناشر: نشر نوین

سال انتشار (ترجمه فارسی): ۱۳۹۸ (معمولاً چاپ های بعدی هم با ویرایش های جدید در دسترس هستن)