آخرین مَرکب ناصرالدین شاه – رودخان

ناصرالدین شاه به شکرانه پنجاهمین سالگرد سلطنتش به زیارت حرم عبدالعظیم رفته بود که به تیر میرزا رضا کرمانی ترور شد. او را سوار بر کالسکه ای کردند که اکنون لقب «کالسکه ترور ناصرالدین شاه» را گرفته است؛ مرکبی اشرافی که یکی از معروف ترین کارخانه های کالسکه سازی اروپا به سفارش ایران ساخت و اکنون به میراث تاریخی ایران پیوسته است.

به گزارش رودخان، «کالسکه ناصری»، که پس از گذشت سال ها در موزه خودروهای تاریخی رونمایی شده است، نخستین کالسکه سلطنتی در ایران است، که توسط یکی از معروف ترین کارخانه های کالسکه سازی اروپا، به نام کارخانه «واگن فابریک» در اتریش ساخته شد.

ناصرالدین شاه 6 سال بعد از به تخت نشستن، زمانی که 23 سال سن داشت، حسین علی خان معیرالممالک _ رییس ضرابخانه و خزانه داری _ را مامور خرید کالسکه سلطنتی کرد. حسین علی خان با روابطی که از قبل بین ایران و اتریش برای تاسیس دارالفون وجود داشت، سفارش ساخت کالسکه را به کارخانه واگن فابریک اتریش داد. هزینه تمام شده این سفارش در آن زمان (سال 1233 شمسی/1854 میلادی) پنج هزار تومان قاجاری بود.

این کالسکه 8 پنجره دارد که تنها 3 پنجره آن قابلیت پایین و بالا شدن را دارد، که شامل 2 پنجره روی درها و یک پنجره جلو کالسکه است. پنجره ها فاقد دستگیره بالابر است و به وسیله یک کمربند پارچه ای بالا و پایین می شود.

چرخ های کالسکه از جنس چوب با یک روکش لاستیکی در تماس با سنگ فرش خیابان است. محفظه جلو کالسکه برای قرارگیری ملزومات تعمیر کالسکه در مواقع اضطراری است. دو طرف محفظه دارای آیینه با تزیین نقاشی روی آیینه است.

اتاق کالسکه به وسیله تسمه و فنرهایی به شاسی متصل است تا تکان های اتاق را کنترل کند.

گل میخ های جلو کالسکه برای اتصال اسب ها به کالسکه بوده که در مراسم های مختلف از 4 تا 6 اسب برای کشیدن کالسکه استفاده می شده است.

رنگ اصلی کالسکه لاکی با تزیینات زرشکی بوده که در دوره پهلوی به رنگ مشکی با تزیینات اسلیمی و نقش پرچم و نشان خانواده پهلوی درمی آید. صندلی و تودوزی داخل کالسکه از اطلس و ساتن به رنگ آبی است.

اولین کالسکه ران این وسیله «لطف الله خان کالسکه چی باشی» بود.

آخرین باری که ناصرالدین شاه از این کالسکه استفاده کرد، روز ترور او در حرم حضرت عبدالعظیم در سال 1275 شمسی بود. کالسکه ناصری بعد از درگذشت ناصرالدین شاه در مراسم رسمی سلطنتی همچنان استفاده می شد.

در دوره پهلوی دوم در مراسم شاهی و استقبال از سران کشورهای دیگر از کالسکه ناصری به کرات استفاده شده است. با انقراض قاجار، در دوره پهلوی پس از تغییر رنگ کالسکه به مشکی با تزیینات طلایی از آن در مراسم تاج گذاری جشن های دوهزار و پانصدساله استفاده شد.

در مراسم استقبال از ملکه و پادشاه انگلستان در سال 1339 شمسی، مراسم استقبال از پادشاه دانمارک در سال 1342 شمسی، سفر اولاف پنجم ـ پادشاه نروژ ـ به ایران در سال 1343 شمسی، شیخ راشد بن سعید آل مکتوم در سال 1353 شمسی و همچنین در جشن تاج گذاری محمدرضا پهلوی در سال 1346 شمسی از کالسکه ناصری در مراسم تشریفات استفاده شده است.

کالسکه های اشرافی نسخه های مجللی از کالسکه هایی بودند که برای جابه جایی اشراف و خانواده های سلطنتی استفاده می شدند.

این کالسکه در واپسین روزهای سال 1403 پس از مرمت، در موزه خودروهای تاریخی ایران رونمایی شد. این موزه در کیلومتر 11 جاده مخصوص تهران ـ کرج واقع شده است. بهای بلیت بازدیدکنندگان داخلی 84 هزار تومان و برای بازدیدکننده خارجی 500 هزار تومان است.

پایان خبر رودخان