«چرنوبیل خاموش»، تراژدی بی صدا در قلب آسیا/ زمین ترک برداشت/ عکس

تینا مزدکی_پژوهش های اخیر دانشمندان نشان می دهد که دریای خشک شده ی آرال در آسیای مرکزی به تدریج در حال بالا آمدن است؛ چرا که گوشته ی زمین در زیر آن به سمت بیرون برآمده است. به گفته ی آن ها این بالاآمدگی ناشی از فاجعه ی زیست محیطی ای ست که در دهه ی ۱۹۶۰ میلادی منطقه را درگیر کرد؛ یعنی زمانی که انسان ها برای آبیاری مسیر دو رودخانه ی منتهی به دریای آرال را تغییر دادند. این دریا که زمانی چهارمین دریاچه ی بزرگ جهان بود سپس با خشکسالی شدیدی روبه رو شد که باعث شد آن قدر از آبش تبخیر شود که در سال ۱۹۸۶ به دو بخش جداگانه تقسیم شد.

دریای آرال در طول ۸۰ سال گذشته حدود ۱٫۱ میلیارد تُن (۱ میلیارد تُن متریک) آب از دست داده است. این میزان معادل جرم ۱۵۰ هرم بزرگ جیزه است. این کاهش جرم چنان شدید بود که باعث شد پوسته ی زمین مثل فنری فشرده که آزاد می شود اندکی بازگشت پیدا کند.

یک محقق بر این باور است که چون وزن آبِ دریا باعث فرورفتن سنگ های زیرین شده است انتظار داشتند که این سنگ ها هنگام از بین رفتن وزن به اندازه ای کم از عمق اصلی آب بازگردند. اما پژوهش تازه نشان می دهد که زمین چند دهه پس از تبخیر آب همچنان در حال بالا آمدن است. نه تنها این بلکه یک برآمدگی قابل محاسبه وجود دارد که بسیار فراتر از خط ساحلی پیشین دریای آرال گسترش یافته است.

دانشمندان این برآمدگی را با روشی به نام رادار روزنه مصنوعی تداخلی یا InSAR شناسایی کرده اند؛ روشی ماهواره ای که تغییرات بسیار ظریف سطح زمین را اندازه گیری می کند از جمله تغییراتی که به دلیل برآمدگی یا فرورفتگی رخ می دهد. پژوهشگران در مقاله نوشته اند که محیط خشک منطقه ی دریای آرال که در مرز میان ازبکستان و قزاقستان قرار دارد ـ باعث شده ثبت حرکت های بسیار کوچک سطح زمین آسان تر شود.

اندازه گیری های InSAR بین سال های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ نشان می دهد که زمین در شعاع ۵۰۰ کیلومتری از مرکز دریای آرال در حال برآمدن است. وقتی پژوهشگران اندازه ی این برآمدگی را سال به سال مقایسه کردند متوجه شدند که ارتفاع آن در طول دوره ی مطالعه سالانه حدود ۷ میلی متر (۰٫۳ اینچ) افزایش داشته است. دانشمندان می گویند که این بالاآمدن به احتمال زیاد واکنش گوشته ی زمین به تبخیر دریای آرال است.

گوشته از سنگ هایی ویسکوز (خمیرمانند) تشکیل شده که می توانند جریان پیدا کنند تا مواد جابجاشده در اثر وزن سنگ ها و آب روی سطح زمین را جبران کنند. برای نمونه سنگ های گوشته هم اکنون به سمت اسکاندیناوی در حرکت اند تا موادی را که در عصر یخبندان زیر وزن ورقه های یخی عظیم کنار رفته اند دوباره پُر کنند به نوشته ی لمب. به گفته محققان دریای آرال هرچند هیچ گاه خیلی عمیق نبود آن قدر پهناور بود که وزنش در عمق ده ها تا صدها کیلومتری در زمین احساس شود. این به این دلیل است که لایه ی بیرونی و سختِ سنگ های سرد نمی توانند وزن چنین پیکره ی گسترده ای از آب را بدون فرورفتن در سنگ های داغ تر و نرم ترِ زیر آن تحمل کنند.

طبق این پژوهش بالاآمدن زمین در منطقه ی دریای آرال بین سال های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ در مجموع به ۴۰ میلی متر (۱٫۶ اینچ) رسیده و این روند برای چند دهه ادامه خواهد داشت. پژوهشگران نوشته اند:« این برآمدگی ظرفیت فعالیت های انسانی برای اثرگذاری بر پویایی های عمیق درون زمین را برجسته می کند.»

امروزه دریای آرال تنها سایه ای از خودِ پیشینش است. تا سال ۲۰۰۷ سطح آب آن قدر پایین آمد که یکی از دو دریاچه ای که در ۱۹۸۶ شکل گرفته بودند خودش دوباره به دو بخش تقسیم شد. در سال ۲۰۲۰ یکی از سه حوضه ی باقی مانده به طور کامل ناپدید شد. به گفته ی نویسندگان این مطالعه خشک شدن دریای آرال پیشاپیش تأثیرات عمیقی بر منطقه گذاشته از جمله بیابان زایی و خشکسالی شدیدتر. این فاجعه ی زیست محیطی به دلیل پیامدهای گسترده ی بوم شناختی و اقتصادی اش در سال ۲۰۱۴ «چرنوبیل خاموش» نام گرفت.

منبع: livescience

۳۲۳