چالش های جدیدی در بازتعریف قدرت جهانی در راه است؟

به گزارش رودخان رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه این درخواست را در سال ۲۰۱۸ مطرح کرد اما نتایج مذاکرات در این مورد نامشخص بود و در سال ۲۰۲۳ دوباره عضویت ترکیه اعلام و درخواست آن در بهار ۲۰۲۴ ارائه شد زیرا ترکیه بریکس را فرصتی برای تنوع بخشیدن اتحادهای اقتصادی خود می داند و موقعیت ترکیه به عنوان یک قدرت منطقه ای در خاور نزدیک و خاورمیانه تقویت می کند.

اگر درخواست ترکیه در نشست کنونی رهبران بریکس تصویب شود با چالش های جدیدی در بازتعریف قدرت جهانی به ویژه در خاورمیانه که بیش از یک سال است به دلیل درگیری آشکار بین رژیم صهیونیستی از طرفی و حماس حزب الله شورشیان حوثی و ایران از طرف دیگر مواجه خواهیم شد.  

بریکس چیست؟

ما در مورد یک سازمان بین دولتی صحبت می کنیم که در ابتدا از برزیل روسیه هند و چین در سال ۲۰۰۹ در یکاترینبورگ روسیه تشکیل شده بود و تحت تاثیر گزارش سال ۲۰۰۱ اقتصاددان جیم اونیل بود و این کشورها را به عنوان اقتصادهای نوظهور با پتانسیل رشد بالا معرفی کرد که قادر به مقابله با نفوذ اقتصادی گروه هفت هستند. آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰ برای پیوستن به آن دعوت شد و بریک را به بریکس تبدیل کرد.

بر اساس اسناد رسمی هدف اولیه بریکس ایجاد تعادل اقتصادی عادلانه تر جهانی از طریق ایجاد بستری جایگزین برای کشورهای نوظهور برای هماهنگی سیاست های اقتصادی و مالی است. در طول سال ها این سازمان بر موضوعات گسترده ای مانند اصلاح نهادهای جهانی توسعه زیرساخت ها و مبارزه با فقر از طریق ابتکارات مالی مانند بانک توسعه جدید (NDB) و صندوق ذخیره مشروط (CRA) و حمایت از اعضا در مواقع بحران تمرکز کرده است.

۳۴ میلیارد دلار تامین مالی از طریق بانک توسعه جدید

بریکس در طول دوره ۲۰۱۲-۲۰۲۰ مجموعه تحولات مهمی را پشت سر گذاشت که هم از نظر نهادی و هم به عنوان بستری برای همکاری بین اقتصادهای نوظهور تقویت شد. در سال ۲۰۱۲ این بلوک پروژه کابل بریکس را اعلام کرد؛ کابل فیبر نوری زیردریایی که کشورهای این گروه و بقیه کشورهای جنوب جهانی را به هم متصل می کند. ایده اصلی این پروژه کاهش وابستگی کشورهای جهان سوم به سیستم مخابراتی موجود بود که به گفته بریکس توسط غرب کنترل می شود.

در ماه ژوئن ۲۰۱۲ این سازمان پیشنهاد کرد که ۷۵ میلیارد دلار در سرمایه گذاری های صندوق بین المللی پول سرمایه گذاری کند مشروط بر اینکه بریکس قدرت بیشتری در فرآیند تصمیم گیری صندوق داشته باشد. از آنجایی که این طرح شکست خورد در سال ۲۰۱۴ کشورهای عضو تصمیم گرفتند موسسه مالی خود بانک توسعه جدید (NDB) را ایجاد کنند که به طور رسمی در سال ۲۰۱۵ راه اندازی شد و مستقر در شانگهای چین است.

بانک توسعه جدید به عنوان جایگزینی برای موسسات مالی غربی مانند بانک جهانی و صندوق بین المللی پول (IMF) ایجاد شد. سرمایه اولیه این بانک ۱۰۰ میلیارد دلار بود که همه کشورها سهم یکسانی در آن داشتند و هیچ کشوری بدون تایید سایر اعضا نمی تواند سهمیه خود را افزایش دهد.

بانک بریکس بر اعطای وام برای تامین مالی پروژه های زیرساختی پروژه های توسعه پایدار و توسعه روابط با سایر سازمان ها و بانک های چندجانبه تمرکز دارد. از زمان آغاز به کار ۹۶ پروژه به ارزش ۳۴ میلیارد دلار را تامین مالی کرده است. این رقم ممکن است چشمگیر به نظر برسد اما در مقایسه با بانک جهانی فقط بیانگر بخشی از وام های اعطا شده توسط آن است و فقط در سال ۲۰۲۱ بانک جهانی ۹۸ میلیارد دلار وام کمک های بلاعوض و سرمایه گذاری پرداخت کرد.

بر اساس داده های رسمی بانک توسعه جدید بریکس نقش مهمی در تامین مالی پروژه های مربوط به بهبود اقتصادی پس از همه گیری کووید-۱۹ ایفا کرده است و میلیاردها دلار وام برای حمایت از کشورهای عضو سازمان برای مقابله با بحران اقتصادی جهانی ارائه می کند.

علاوه بر بریکس بانک توسعه جدید مکانیسم مالی مهم دیگری را در سال ۲۰۱۴ ایجاد کرد که صندوق ذخیره مشروط (CRA) است. این صندوق ذخیره ۱۰۰ میلیارد دلاری است که برای کمک به اعضا در مقابله با بحران نقدینگی و تثبیت بازارهای مالی در صورت شوک های اقتصادی خارجی در نظر گرفته شده است. این صندوق به عنوان جایگزینی برای صندوق بین المللی پول طراحی شد که برخلاف موسسات مالی بین المللی سنتی بدون شرایط سیاست اقتصادی سخت گیرانه حمایت می کند.

یکی دیگر از نقاط کانونی فعالیت بریکس در این دوره تاکید بر همکاری کشورهای عضو جنوب خط استوا با ایجاد مدلی از همکاری میان کشورهای در حال توسعه با هدف حمایت از رشد اقتصادی و تبادل دانش در میان اقتصادهای نوظهور بود. این ابتکار از طریق ایجاد بسترهای آکادمیک و تحقیقاتی مانند انجمن آکادمیک بریکس و شورای تحقیقات بریکس که همکاری بین کارشناسان و دولت های کشورهای عضو را تسهیل می کرد تحقق یافت.

گسترش بریکس توسط هند و برزیل به چالش کشیده شد

در سه سال گذشته بریکس به طور قابل توجهی تکامل یافته است و بر گسترش آن و موضوع «دلارزدایی» یعنی کاهش وابستگی به دلار آمریکا در معاملات تجاری بین المللی تاکید کرده است. در اجلاس سال ۲۰۲۳ که به میزبانی آفریقای جنوبی برگزار شد تصمیم به دعوت از ۶ عضو جدید عربستان سعودی ایران امارات متحده عربی مصر اتیوپی و آرژانتین اتخاذ شد با این حال در شرایط تغییر سیاسی در آرژانتین رئیس جمهور جدید آن خاویر مایلی درخواست کشورش برای پیوستن به بریکس را پس گرفت به این دلیل که نمی خواهد آرژانتین با رژیم های کمونیستی متحد شود.

گسترش بریکس به عنوان اقدامی برای تقویت نفوذ سازمان در صحنه جهانی تلقی می شود. چین از این گسترش به عنوان فرصتی برای تبدیل بریکس به وزنه تعادل اقتصادی گروه هفت حمایت کرده است در حالی که روسیه ادغام اعضای جدید را برای کاهش انزوای دیپلماتیک ناشی از تحریم های بین المللی پس از حمله به اوکراین ترویج کرده است با این حال هند و برزیل از تسلط احتمالی چین و از دست دادن نفوذ خود در بلوک اقتصادی بی میل بودند.

رئیس جمهور برزیل ژایر بولسونارو که از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ این کشور را رهبری کرد نسبت به گسترش بریکس بدبین بود و استدلال کرد چنین اقدامی می تواند نفوذ برزیل را در این سازمان کاهش دهد. برزیل از یک رویکرد مرحله ای حمایت می کرد که اعضای جدید در ابتدا دارای وضعیت ناظر بودند و تنها پس از رعایت معیارهای سخت گیرانه به عضویت کامل در می آیند. این بدبینی نسبت به گسترش تا حدی ناشی از ترس از نفوذ فزاینده چین در این بلوک و این واقعیت که بسیاری از کشورهای خواهان پیوستن به بریکس کشورهای مسلمان بودند و می توانست پویایی های سیاسی و اقتصادی جدیدی در چارچوب بریکس ایجاد کند.

اگرچه همکاری فعالانه برزیل در اجلاس های بریکس و پروژه های اقتصادی مشترک ادامه داد اما مواردی در روابط آن با چین و روسیه وجود دارد؛ بولسونارو روابط آشفته ای با چین داشته است و عمدتا به دلیل انتقاد عمومی از مدیریت چین در مورد همه گیری کووید-۱۹ بود که بر همکاری بین ۲ کشور تاثیر گذاشته است. برزیل همچنین سعی کرده موضع متعادلی را در مورد درگیری در اوکراین حفظ کند و از همسویی آشکار با سیاست تحریم های غرب علیه روسیه اجتناب کند.

در سال ۲۰۲۳ با بازگشت لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا به قدرت برزیل رویکرد بازتری در بریکس اتخاذ کرد. لولا از ایده همکاری بین کشورهای جنوب جهانی و اعضای سازمان حمایت کرد و روابط اقتصادی خود را با چین به روشی واقع بینانه از سر گرفت با این حال برزیل همچنان نسبت به گسترش شتابان بریکس ابراز نگرانی کرد و تلاش کرده است تا تعادلی بین حفظ نفوذ خود در این بلوک و ترویج اتحادهای استراتژیک خارج از آن بیابد.

دلارزدایی موضوع بریکس پس از درگیری روسیه در اوکراین

یکی از موضوعات مورد بحث در بریکس در سال های اخیر ابتکار ایجاد ارز مشترک برای جایگزینی دلار در مبادلات تجاری بین اعضای این بلوک بوده است. این بحث توسط چین و روسیه هدایت می شود که در تلاش برای کاهش وابستگی به دلار به ویژه در شرایط تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه روسیه پس از سال ۲۰۲۲ هستند. با این حال اگرچه موضوع «دلارزدایی» به شدت تبلیغ می شود تحقق یک ارز مشترک با چالش های زیادی از جمله تفاوت های اقتصادی بین اعضای بریکس و پیچیدگی یک گذار اقتصادی بزرگ مواجه است.

یکی از جنبه های کلیدی مشارکت چین است که به شدت در استفاده از یوان در معاملات بین المللی حمایت کرده است. پیش از این در چارچوب تحریم های غرب روسیه مبادلات خود را با یوان افزایش داد و سایر کشورهای بریکس بررسی راه حل های مشابه برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض نوسانات دلار را آغاز کرده اند.

با این حال اگرچه مفهوم ارز مشترک به طور فشرده مورد بحث قرار گرفته اما هنوز اجماع مشخصی حاصل نشده و با توجه به پیچیدگی فنی و سیاسی چنین پروژه ای چشم انداز فوری چنین ارزی نامشخص است.

همانطور که مشاهده می شود بریکس با افزایش گسترش و جاه طلبی های اقتصادی این بلوک در دوره دگرگونی قرار دارد. در حالی که تنش هایی در میان اعضای آن وجود دارد – با نگرانی هند در مورد نفوذ چین و نگرانی برزیل در مورد از دست دادن نفوذ خود – این سازمان همچنان برای بسیاری از اقتصادهای نوظهور که به دنبال جایگزین هایی برای سیستم مالی غرب هستند جلب توجه می کند.

بورسا گزارش کرد موضوع دلارزدایی و ارز مشترک همچنان چالش های اصلی هستند البته فرصت هایی برای بریکس در تقویت موقعیت خود در اقتصاد جهانی نیز محسوب می شوند. موفقیت این ابتکارات به توانایی بلوک برای غلبه بر اختلافات داخلی و ایجاد اجماع حول استراتژی مشترک بستگی دارد.

پایان خبر رودخان