هرچه کردم همه از دولت قرآن کردم

به گزارش رودخان مریم مشاوری نیا؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی البرز در یادداشتی برای ایکنا به مناسبت روز بزرگداشت حافظ به دلایل محبوبیت و بررسی ماندگاری اشعار شاعر شیرین سخن ایران پرداخته است.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

«صبح خیزی و سلامت طلبی چون حافظ

هرچه کردم همه از دولت قرآن کردم

درباره حافظ مطالب زیادی نوشته شده اما همچنان حرف های زیادی ناگفته و نانوشته مانده است. هر بار روز حافظ فرامی رسد با خود فکر می کنم که چه چیزی حافظ را حافظ کرده است؟ چه چیزی باعث شده حافظ بعد از قرن ها همچنان خواندنی بوده و هر بار نکات تازه ای برای ما داشته باشد؟

اگر این سوالات را از حافظ بپرسید خود به شما پاسخ خواهد داد. حافظ دلنشین و نغز بودن سخنش را به دلیل رخنه عشق در دل و جانش و پذیرفته شدن سخنش از سوی معشوق (ازلی) می داند:

دلنشین شد سخنم تا تو قبولش کردی

آری آری سخن عشق نشانی دارد

او که به گفته معشوق چشم و چراغ شیرین سخنان است باید بنده او شود تا کیسه اش از سیم و زر و سیم تنان خالی نماند:

شاه شمشاد قدان خسرو شیرین دهنان

که به مژگان شکند قلب همه صف شکنان

مست بگذشت و نظر بر من مسکین انداخت

گفت ای چشم و چراغ همه شیرین سخنان

تا کی از سیم و زرت کیسه تهی خواهد بود؟

بنده من شو و برخور ز همه سیم تنان

اما غیر از این تسلط زیاد حافظ به صنایع و  فنون ادبی و استفاده متعادل از آنها نیز یکی از دلایل زیبایی اشعارش است.

حدیث عشق ز حافظ شنو نه از واعظ

اگرچه صنعت بسیار در عبارت کرد

در تاریخ ادبیات فارسی شاعرانی بوده اند که به صنایع و فنون ادبی تسلط داشته اند اما استفاده زیاد از این صنایع و آرایه ها باعث مهجور شدن اشعارشان شد ولی حافظ تعادل را در این کار رعایت کرده است.

همچنین یکی از دلایل موفقیت حافظ داشتن دایره لغات گسترده است که بر اثر مطالعه گسترده متون ادبی فارسی و تسلط به زبان عربی پدید آمده است.

اگرچه عرض هنر پیش یار بی ادبی است

زبان خموش ولیکن دهان پر از عربی است

از رموز دیگر موفقیت حافظ مطالعه اشعار فارسی و عربی شعرای قبل از خود است. او از بسیاری از این شعرها ایده گرفته و به بهترین وجه آنها را اجرا کرده است. همچنین تاویل پذیر بودن اشعار حافظ باعث شده ضمن بالا رفتن ارزش ادبی آنها استقبال مردم از آنها زیاد شود و به اشعار او تفال بزنند.

مثلا خواجوی کرمانی می گوید:

خرم آن روز که از خطه کرمان بروم

حافظ می گوید:

خرم آن روز کزین منزل ویران بروم

راحت جان طلبم وز پی جانان بروم

دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت

رخت بربندم و تا ملک سلیمان بروم

بعضی از مفسرین می گویند حافظ این شعر را زمانی سروده که در یزد بوده و بیمار شده و دلش هوای شیراز را کرده بوده. حتی اگر چنین باشد با مهارت تمام به نحوی از استعاره ها استفاده کرده که شعر تاویل پذیر شده است. همین باعث می شود که هر کس بتواند منظور خود را در شعر حافظ پیدا کند و به آن تفال بزند.

در مورد حافظ و شعر تاویل پذیر و چندلایه اش چه از دیدگاه ادبیات و چه از دیدگاه زبانشناسی می توان بسیار نوشت که بسیار گفته اند و نوشته اند و در این مقال نمی گنجد. آنچه گفته شد تنها بهانه ای بود برای یادبود حافظ به مناسبت روز گرامیداشتش.

عشقت رسد به فریاد گر خود بسان حافظ

قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت»

پایان خبر رودخان