صدور قرار یعنی چه؟ راهنمای جامع آراء قضایی در نظام حقوقی ایران

صدور قرار یعنی دادگاه یا دادسرا در مورد پرونده ای که هنوز به سرانجام نهایی نرسیده یا درباره مسائل فرعی آن، تصمیمی بگیرد که لزوماً راجع به اصل و ماهیت دعوا نیست و آن را به طور کامل قطع نمی کند. این تصمیمات، قدم های مهمی در مسیر رسیدگی به پرونده شما هستند که سرنوشت آن را حسابی تحت تاثیر قرار می دهند.

اغلب وقت ها وقتی پایمان به دادگاه و دادسرا باز می شود یا پرونده ای داریم که در حال رسیدگی است، با کلی اصطلاحات حقوقی برخورد می کنیم که شاید سردرگمی زیادی برایمان ایجاد کند. یکی از این اصطلاحات مهم و پرکاربرد، «صدور قرار» است. شاید با خودتان بگویید قرار چیست و چه فرقی با حکم دارد؟ اصلاً وقتی دادگاه یک قرار صادر می کند، یعنی چه اتفاقی می افتد؟ آیا پرونده من تمام شده؟ یا تازه وارد مراحل جدیدی شده؟ این ها سوالاتی است که حتماً ذهن هر کسی را درگیر می کند. در این مقاله می خواهیم یک بار برای همیشه این مفهوم را برایتان روشن کنیم و از سیر تا پیاز «صدور قرار» برایتان بگوییم. قرار است با یک زبان ساده و خودمانی، پیچیدگی های این کلمه حقوقی را برایتان باز کنیم تا بتوانید با دید بازتری پرونده هایتان را دنبال کنید.

قرار چیست؟ تعریف دقیق و ارکان آن در حقوق ایران

بیایید از همین اول کار، برویم سراغ اصل مطلب و ببینیم این «قرار» که این قدر از آن صحبت می شود، یعنی چه. برای اینکه یک تعریف درست و حسابی از قرار داشته باشیم، اول باید نگاهی به معنای لغوی و بعد معنای حقوقی اش بیندازیم.

معنای لغوی قرار

وقتی در کوچه و خیابان یا در صحبت های روزمره از کلمه «قرار» استفاده می کنیم، معمولاً منظورمان یک نوع توافق، عهد و پیمان یا حتی یک قول و مداره. مثلاً می گوییم «با دوستم قرار ملاقات دارم» یا «امروز قرار شد فلان کار را انجام دهیم.» این معنی لغوی، هرچند با معنی حقوقی اش تفاوت های زیادی دارد، اما یک حس «تصمیم گیری» یا «توافق بر چیزی» را منتقل می کند که تا حدودی با مفهوم حقوقی هم همخوانی دارد. در دادگاه هم قرار یک نوع تصمیم است، اما نه از نوع توافق دوستانه، بلکه یک تصمیم رسمی و قانونی!

تعریف حقوقی قرار (بر اساس ماده ۲۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی)

حالا برویم سراغ تعریف اصلی و حقوقی «قرار». شاید برایتان جالب باشد که قانون گذار ما در قانون آیین دادرسی مدنی، تعریف مستقیمی از «قرار» ارائه نکرده است. یعنی نیامده بگوید «قرار، این است و آن است.» بلکه برای تعریف آن، از یک روش جالب استفاده کرده است: اول «حکم» را تعریف کرده، بعد گفته هرچیزی غیر از حکم باشد، «قرار» است. مثل اینکه بگوییم «هر پرنده ای که کبوتر نباشد، اسمش یک پرنده دیگر است!»

ماده ۲۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی دقیقاً همین کار را می کند: «چنانچه رأی دادگاه، راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن، به طور جزئی یا کلی باشد، حکم و در غیر این صورت، قرار نامیده می شود.»

حالا این جمله حقوقی را خودمانی تر توضیح بدهیم:

• راجع به ماهیت دعوا: یعنی دادگاه وارد اصل حرف و حدیث و دعوای شما شده و درباره موضوع اصلی (مثلاً اینکه آیا فلانی بدهکار است یا نه، آیا این زمین مال کیست و…) نظر داده است.
• قاطع دعوا: یعنی پرونده را در همان مرحله ای که هست، به پایان رسانده و دیگر نیازی به ادامه رسیدگی در آن بخش نیست.

پس، اگر یک رأی دادگاه هم راجع به ماهیت دعوا بود (یعنی درباره اصل قضیه نظر داد) و هم قاطع دعوا بود (یعنی پرونده را بست)، به آن می گوییم حکم. اما اگر یکی از این دو ویژگی را نداشت یا هیچ کدام را نداشت، آن وقت اسمش می شود قرار. مثلاً ممکن است دادگاه تصمیم بگیرد که پرونده را به کارشناسی ارجاع دهد؛ این تصمیم راجع به ماهیت نیست و قاطع دعوا هم نیست، پس می شود قرار کارشناسی. یا ممکن است تصمیم بگیرد که دادخواست شما را رد کند، چون شما اهلیت لازم را برای طرح دعوا نداشته اید؛ این رأی راجع به ماهیت دعوا نیست اما قاطع آن است، چون پرونده شما را به پایان می رساند. این هم قرار است.

به زبان ساده، قرار معمولاً مثل یک ایستگاه بین راه در پرونده شماست، در حالی که حکم، اغلب مقصد نهایی است.

مرجع صالح برای صدور قرار

چه کسی می تواند قرار صادر کند؟ این هم یک تفاوت مهم بین حکم و قرار است. حکم فقط و فقط توسط «قاضی دادگاه» و در دادگاه صادر می شود. اما «قرار» هم می تواند توسط قاضی دادگاه صادر شود، هم توسط «مقامات دادسرا» مثل بازپرس یا دادیار. یعنی در مراحل اولیه رسیدگی به پرونده های کیفری، قبل از اینکه پرونده به دادگاه برود، بازپرس یا دادیار می توانند قرارهایی صادر کنند که این خودش اهمیت زیادی دارد.

چگونگی صدور قرار

فرآیند صدور قرار، بسته به نوع آن، می تواند متفاوت باشد. اما به طور کلی، وقتی در جریان یک پرونده، دادگاه یا دادسرا تشخیص می دهد که برای ادامه روند رسیدگی، نیاز به یک تصمیم موقت، مقدماتی یا حتی پایانی (اما نه از نوع حکم ماهوی) دارد، اقدام به صدور قرار می کند. این تصمیم می تواند بر اساس درخواست یکی از طرفین دعوا (مثلاً درخواست تأمین خواسته)، یا به تشخیص خود مقام قضایی (مثلاً نیاز به کارشناسی)، یا به دلیل وجود نواقص شکلی در پرونده (مثل عدم پرداخت هزینه دادرسی) باشد.

معمولاً این قرارها به صورت کتبی صادر شده و در پرونده ثبت می شوند و طرفین دعوا از طریق ابلاغیه یا مراجعه حضوری به پرونده، از محتوای آن مطلع می شوند. در برخی موارد، امکان اعتراض به این قرارها هم وجود دارد که جلوتر مفصل درباره اش صحبت می کنیم.

انواع قرار: دسته بندی جامع و مثال های کاربردی

قرارها، مثل جعبه ابزار یک نجار، انواع مختلفی دارند که هر کدام کاربرد خاص خودشان را در مراحل مختلف رسیدگی به پرونده ایفا می کنند. شناخت این انواع، به شما کمک می کند تا بهتر بفهمید که پرونده شما در چه مسیری قرار گرفته و قرار صادره چه معنایی برای سرنوشت آن دارد.

قرارهای اعدادی (مقدماتی)

تصور کنید می خواهید یک غذا بپزید. قبل از اینکه غذای اصلی آماده شود، باید یک سری کارهای مقدماتی مثل خرد کردن مواد، آماده کردن ادویه ها و … را انجام دهید. قرارهای اعدادی هم دقیقاً همین کار را می کنند؛ یعنی پرونده را برای رسیدن به رأی نهایی (حکم) آماده می کنند. این قرارها در طول رسیدگی و قبل از اینکه پرونده به سرانجام برسد، صادر می شوند.

مثال ها و شرح مختصر:

• قرار تحقیق و معاینه محلی: قاضی احساس می کند برای روشن شدن ابعاد یک پرونده، نیاز است از نزدیک محل حادثه یا موضوع دعوا را ببیند یا از افراد محلی تحقیق کند. این قرار، پرونده را برای تصمیم نهایی آماده می کند.
• قرار کارشناسی: در مواردی که موضوع پرونده جنبه تخصصی دارد (مثلاً اختلاف بر سر کیفیت ساخت یک ساختمان یا میزان خسارت وارده به یک خودرو)، قاضی دستور می دهد یک متخصص (کارشناس) موضوع را بررسی کند و نظر کارشناسی خود را ارائه دهد.
• قرار اناطه: اگر رسیدگی به پرونده شما وابسته به نتیجه پرونده دیگری در شعبه یا دادگاه دیگری باشد، دادگاه شما قرار اناطه صادر می کند و رسیدگی به پرونده شما را موقتاً متوقف می کند تا نتیجه آن پرونده مشخص شود.
• قرار تأمین دلیل: فرض کنید نگران هستید که با گذشت زمان، دلایل و مدارکی که برای اثبات حقانیت شما لازم است، از بین بروند. با درخواست تأمین دلیل، دادگاه یا شورای حل اختلاف اقدام به جمع آوری و حفظ این دلایل می کند.
• قرار موقوفی تعقیب (در امور کیفری): در پرونده های کیفری، اگر متهم فوت کند، یا جرم مشمول مرور زمان شود، یا شاکی رضایت قطعی بدهد، دادسرا یا دادگاه قرار موقوفی تعقیب صادر می کند و رسیدگی به جرم متوقف می شود.

ویژگی مهم این قرارها این است که معمولاً قابل عدول هستند؛ یعنی قاضی می تواند بعداً نظرش را عوض کند و از این قرار برگردد یا آن را اصلاح کند.

قرارهای قاطع دعوی

این قرارها، اسمشان رویشان است: پرونده را قطع می کنند! یعنی با صدور آن ها، پرونده از مرجع رسیدگی کننده خارج می شود و به نوعی به دعوا پایان می دهند، البته بدون اینکه لزوماً وارد ماهیت اصلی قضیه شده باشند. این قرارها شبیه این هستند که در یک مسابقه، تیم شما به دلیل عدم رعایت قوانین اولیه (مثلاً تعداد بازیکنان کم)، از دور مسابقات حذف شود، بدون اینکه وارد اصل بازی شده باشید.

مثال ها و شرح مختصر:

• قرار رد دعوا: این قرار ممکن است به دلایل مختلفی صادر شود. مثلاً شما به دادگاه رفته اید اما فراموش کرده اید هزینه دادرسی را پرداخت کنید (عدم پرداخت هزینه دادرسی)، یا کسی که دادخواست داده اصلاً از نظر قانونی حق چنین کاری را نداشته (عدم سمت)، یا صلاحیت قانونی برای طرح این دعوا را نداشته (عدم اهلیت). در این صورت، دادگاه بدون ورود به ماهیت پرونده، قرار رد دعوا صادر می کند.
• قرار ابطال دادخواست: اگر دادخواست شما از نظر شکلی ایراد اساسی داشته باشد و با اخطار دادگاه هم آن را برطرف نکنید، دادخواست شما باطل می شود.
• قرار عدم استماع دعوا: گاهی اوقات دعوایی مطرح می شود که قانون گذار امکان رسیدگی به آن را پیش بینی نکرده است. مثلاً اگر موضوع دعوا اصلاً قابلیت طرح در دادگاه را نداشته باشد، دادگاه قرار عدم استماع دعوا صادر می کند.

ویژگی اصلی این قرارها این است که به رسیدگی در همان مرجع پایان می دهند، هرچند که ممکن است امکان طرح مجدد دعوا با رفع نواقص وجود داشته باشد.

قرارهای شبه قاطع

قرارهای شبه قاطع، حالتی بین قرارهای اعدادی و قاطع دعوی دارند. یعنی با صدور آن ها، پرونده از گردش رسیدگی جاری خارج می شود یا به دلیل خاصی به شعبه یا دادگاه دیگری فرستاده می شود. این قرارها هم تا حدودی به دعوا پایان می دهند اما نه به شکلی که یک قرار قاطع کاملاً پرونده را ببندد.

مثال ها و شرح مختصر:

• قرار عدم اهلیت طرفین: اگر در طول رسیدگی، مشخص شود که یکی از طرفین دعوا (خواهان یا خوانده) از نظر قانونی اهلیت لازم برای شرکت در دعوا را ندارد (مثلاً محجور یا صغیر است و ولی قهری ندارد)، دادگاه قرار عدم اهلیت صادر می کند.
• قرار امتناع از رسیدگی (به دلیل رد دادرس یا عدم صلاحیت): اگر قاضی پرونده به دلایلی که در قانون آمده، واجد شرایط رسیدگی به آن پرونده نباشد (مثلاً با یکی از طرفین رابطه فامیلی داشته باشد) و درخواست رد دادرس مورد قبول واقع شود، یا دادگاه صلاحیت رسیدگی به آن پرونده را نداشته باشد، قرار امتناع از رسیدگی صادر می کند و پرونده به شعبه یا دادگاه صالح ارسال می شود.
• قرار سقوط دعوا: در برخی موارد خاص، مثلاً در صورتی که خوانده در جلسه دادرسی حاضر شود و خواهان بدون عذر موجه غایب باشد و دادگاه نتواند با توجه به مدارک، حکم بدهد، ممکن است قرار سقوط دعوا صادر شود.

قرارهای موقتی یا تأمینی (توقیفی)

این قرارها حکم سپر دفاعی را دارند! برای این صادر می شوند که حقوق یکی از طرفین دعوا تا زمان صدور حکم نهایی حفظ شود و جلوی هرگونه تضییع حق یا از بین رفتن اموال گرفته شود. این قرارها به ماهیت دعوا کاری ندارند و فقط جنبه محافظتی دارند.

مثال ها و شرح مختصر:

• قرار تأمین خواسته: تصور کنید کسی به شما بدهکار است و می دانید قرار است اموالش را بفروشد یا منتقل کند تا شما نتوانید به پولتان برسید. با درخواست تأمین خواسته، می توانید از دادگاه بخواهید دستور دهد تا اموال او توقیف شود و نتواند آن ها را از دسترس شما خارج کند.
• قرار دستور موقت: در مواردی که انجام یک کار یا خودداری از آن، فوریت داشته باشد (مثلاً جلوگیری از تخریب یک ملک)، دادگاه می تواند دستور موقت صادر کند تا وضعیت موجود حفظ شود تا زمانی که تکلیف اصلی پرونده روشن شود.
• قرارهای تأمین کیفری: در پرونده های کیفری، برای تضمین حضور متهم در دادسرا و دادگاه و جلوگیری از فرار او، قرارهای تأمینی مختلفی مثل قرار بازداشت موقت، قرار کفالت (شخصی ضامن می شود)، قرار وثیقه (مالی به عنوان تضمین گرفته می شود) و … صادر می شود.

قرارهای اجرایی و الزام آور (تهدیدی)

این قرارها برای این صادر می شوند که اجرای تعهدات و احکام، تضمین شوند. بیشتر جنبه هشدار و تهدید دارند تا طرف مقابل بداند اگر کاری را که باید انجام ندهد، تبعات مالی برایش خواهد داشت.

مثال ها و شرح مختصر:

• قرار وجه التزام یا تهدید به پرداخت مبلغ مشخص: مثلاً در یک قرارداد، قرار بر این شده که فروشنده تا تاریخ مشخصی ملک را تحویل دهد. اگر تحویل ندهد، دادگاه می تواند قرار وجه التزام صادر کند که به ازای هر روز تأخیر، مبلغی را به خریدار بپردازد. این قرار، فشار مالی ایجاد می کند تا طرف متعهد، وظیفه خود را انجام دهد.

تفاوت های اساسی صدور قرار و صدور حکم

همان طور که دیدیم، «قرار» و «حکم» دو نوع تصمیم اصلی دادگاه هستند، اما تفاوت های اساسی دارند که دانستنشان برای هر کسی که با مسائل حقوقی سروکار دارد، حیاتی است. بیایید این تفاوت ها را کنار هم بگذاریم تا قضیه برایتان روشن تر شود.

تفاوت در ماهیت و قطعیت

این مهم ترین و بنیادی ترین تفاوت است که از ماده ۲۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی هم نشأت می گیرد:

• حکم: همیشه و بدون استثنا، هم راجع به ماهیت اصلی دعواست (یعنی درباره اصل موضوع و خواسته شما نظر می دهد) و هم قاطع دعواست (یعنی پرونده را در آن مرحله کاملاً می بندد و تکلیف نهایی را مشخص می کند). مثلاً رأی به محکومیت بدهکار به پرداخت پول یا رأی به مالکیت فرد بر یک ملک، حکم است.
• قرار: قرار لزوماً این دو ویژگی را همزمان ندارد. یا راجع به ماهیت دعوا نیست (مثل قرار کارشناسی که فقط برای جمع آوری اطلاعات است) یا قاطع دعوا نیست (مثل قرار تأمین خواسته که فقط برای حفظ مال است و به اصل بدهی کاری ندارد). حتی ممکن است راجع به ماهیت نباشد اما قاطع باشد (مثل قرار رد دعوا به دلیل عدم پرداخت هزینه دادرسی که پرونده را می بندد اما درباره اصل بدهی شما نظر نداده).

تفاوت در مرجع صادرکننده

یکی دیگر از تفاوت های کلیدی، این است که چه کسی می تواند این آراء را صادر کند:

• حکم: منحصراً توسط «قاضی دادگاه» صادر می شود. یعنی فقط دادگاه می تواند حکم بدهد، دادسرا حق صدور حکم ندارد.
• قرار: هم می تواند توسط «قاضی دادگاه» صادر شود و هم توسط «مقامات دادسرا» مثل بازپرس یا دادیار. این یعنی قرارهای زیادی هستند که اصلاً به دادگاه نمی رسند و در مرحله دادسرا صادر و اجرا می شوند، به خصوص در پرونده های کیفری.

تفاوت در قابلیت عدول و اصلاح

«عدول» یعنی برگشتن از رأی یا تصمیم قبلی. در دنیای حقوقی، این قابلیت اهمیت زیادی دارد:

• قرار: بسیاری از قرارها، به خصوص قرارهای اعدادی (مقدماتی) که برای آماده سازی پرونده صادر می شوند، توسط همان مقام صادرکننده (قاضی یا بازپرس) قابل عدول یا اصلاح هستند. مثلاً اگر قاضی قرار کارشناسی صادر کرده باشد، اما بعداً متوجه شود نیازی به کارشناسی نیست یا می تواند با مدارک دیگر تصمیم بگیرد، می تواند از قرار کارشناسی عدول کند.
• حکم: بعد از اینکه حکم صادر و اعلام شد، مقام صادرکننده (قاضی) به هیچ وجه نمی تواند از آن عدول کند و نظرش را عوض کند. مگر در موارد بسیار خاص و محدود که قانون اجازه اصلاح سهوی اشتباهات نگارشی یا محاسباتی را داده باشد، اما نه تغییر ماهیت حکم.

تفاوت در قابلیت تجدیدنظر و فرجام خواهی

آیا می توان به همه آراء صادر شده اعتراض کرد؟ این هم تفاوت مهمی بین حکم و قرار است:

• حکم: معمولاً احکام قابل تجدیدنظر و فرجام خواهی هستند. یعنی اگر شما به حکم دادگاه بدوی (اولیه) اعتراض داشته باشید، می توانید به دادگاه تجدیدنظر شکایت کنید و اگر باز هم قانع نشدید، در شرایط خاص به دیوان عالی کشور فرجام خواهی کنید.
• قرار: این بخش کمی پیچیده تر است. برخی قرارها قطعی هستند و به هیچ وجه قابل اعتراض نیستند، برخی دیگر قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر هستند و تعداد محدودی هم در دیوان عالی کشور قابل فرجام خواهی اند. قانون برای هر نوع قرار، قواعد خاصی را برای اعتراض پیش بینی کرده است. مثلاً یک قرار ساده مثل قرار تحقیق و معاینه محلی معمولاً قابل اعتراض نیست، اما یک قرار قاطع دعوا مثل قرار رد دعوا، اغلب قابل تجدیدنظر است.

با این توضیحات، فکر می کنم حالا می توانید فرق بین «حکم» و «قرار» را بهتر تشخیص دهید و وقتی در پرونده تان یکی از این ها صادر شد، بدانید در کدام نقطه از مسیر پرونده قرار گرفته اید.

آثار و تبعات صدور انواع قرار بر روند دادرسی

صدور یک قرار، فقط یک برچسب حقوقی نیست؛ بلکه هر قرار، مثل یک دستورالعمل، مسیر پرونده را تغییر می دهد و آثار و تبعات خاص خودش را دارد. فهمیدن این آثار، به شما کمک می کند تا آمادگی لازم را برای مراحل بعدی داشته باشید و تصمیمات درستی بگیرید.

بیایید ببینیم هر دسته از قرارها چه تأثیری بر پرونده می گذارند:

قرارهای اعدادی (مقدماتی):
این قرارها، مثل آجرهای یک دیوار، پرونده را برای ساختار نهایی آماده می کنند. یعنی پرونده را متوقف نمی کنند، بلکه آن را به جلو می برند. مثلاً:

• قرار کارشناسی: باعث می شود پرونده برای مدتی به دست کارشناس برود تا او نظر خود را اعلام کند. در این مدت، رسیدگی دادگاه به اصل پرونده متوقف می شود و منتظر گزارش کارشناسی می ماند.
• قرار تحقیق و معاینه محلی: قاضی یا نماینده او برای مشاهده صحنه یا تحقیق از مطلعین، به محل می رود. این هم به جمع آوری اطلاعات بیشتر کمک می کند و روند دادرسی را برای تکمیل مستندات، پیش می برد.
• قرار اناطه: اگر در پرونده شما قرار اناطه صادر شود، یعنی پرونده شما تا زمان مشخص شدن نتیجه یک پرونده دیگر در جای دیگری، متوقف می ماند. این توقف می تواند طولانی باشد و شما باید نتیجه پرونده دیگر را پیگیری کنید.

در واقع، قرارهای اعدادی به قاضی کمک می کنند تا دید روشن تری نسبت به موضوع پیدا کند و بعداً بتواند حکم درست تری صادر کند. آن ها رسیدگی را قطع نمی کنند، بلکه آن را تکمیل می کنند.

قرارهای قاطع دعوی:
این قرارها، مثل یک خط پایان در مسابقه، پرونده را به اتمام می رسانند، البته نه با اعلام برنده و بازنده نهایی بر اساس ماهیت، بلکه با اعلام اینکه «این پرونده دیگر در این دادگاه قابل رسیدگی نیست». مثلاً:

• قرار رد دعوا: پرونده شما در همان مرحله بسته می شود. یعنی دادگاه به اصل حرف شما گوش نمی دهد و می گوید به دلایل شکلی، اصلاً نمی تواند به این دعوا رسیدگی کند. بعد از صدور این قرار، دیگر نمی توانید همان دعوا را با همان ایرادات دوباره مطرح کنید. البته با رفع ایرادات شکلی (مثلاً پرداخت هزینه دادرسی)، ممکن است بتوانید مجدداً دادخواست بدهید.
• قرار ابطال دادخواست: مثل رد دعوا، پرونده به پایان می رسد. شما باید دادخواست جدیدی با رفع ایرادات شکلی تنظیم کنید.
• قرار عدم استماع دعوا: این قرار، به این معنی است که دعوای شما از اساس در قانون پیش بینی نشده یا شرایط طرح آن وجود ندارد و دادگاه نمی تواند به آن رسیدگی کند. در این حالت، شما نمی توانید دوباره همان دعوا را به همین شکل مطرح کنید.

این قرارها به طور مستقیم روی پرونده شما اثر می گذارند و آن را از چرخه رسیدگی خارج می کنند. پس باید خیلی به آن ها توجه کرد و اگر قابل اعتراض بودند، حتماً اقدام لازم را انجام داد.

قرارهای شبه قاطع:
این قرارها پرونده را از آن مرجع خاص خارج می کنند، اما لزوماً آن را به طور کامل نمی بندند؛ شاید آن را به جای دیگری بفرستند یا برای حل یک مشکل موقتی، از جریان خارج کنند. مثلاً:

• قرار عدم اهلیت طرفین: اگر طرف مقابل (یا خودتان) اهلیت نداشته باشید، پرونده به نوعی متوقف می شود تا ولی یا قیم قانونی وارد عمل شود.
• قرار امتناع از رسیدگی: در اینجا، پرونده از قاضی فعلی گرفته می شود و به قاضی یا شعبه دیگری ارجاع داده می شود. این یعنی مسیر پرونده عوض شده، اما خود پرونده از بین نرفته است.

قرارهای موقتی یا تأمینی (توقیفی):
این قرارها، سپر حفاظتی پرونده هستند. هدفشان این است که جلوی هر نوع ضرر و زیان احتمالی را بگیرند تا زمانی که تکلیف اصلی مشخص شود. مثلاً:

• قرار تأمین خواسته: با صدور این قرار، اموال طرف مقابل توقیف می شود و او دیگر نمی تواند آن ها را بفروشد یا به نام دیگری کند. این موضوع، خیال شما را راحت می کند که اگر بعداً در دادگاه پیروز شدید، می توانید حق خود را از آن اموال بگیرید.
• قرار دستور موقت: با صدور دستور موقت، یک وضعیت اضطراری تثبیت می شود تا وضعیت بدتر نشود. مثلاً اگر قرار باشد ساختمانی تخریب شود، با دستور موقت، جلوی تخریب گرفته می شود تا دادگاه در مورد اصل قضیه تصمیم بگیرد.
• قرارهای تأمین کیفری: این قرارها (مثل بازداشت موقت یا وثیقه) باعث می شوند متهم در دسترس دادسرا و دادگاه باشد و نتواند فرار کند یا شواهد را از بین ببرد. این قرارها به طور مستقیم بر آزادی و دارایی های متهم اثر می گذارند.

درک این آثار و تبعات، به شما کمک می کند تا در هر مرحله از پرونده، بدانید دقیقاً چه اتفاقی افتاده، چه مسیری در پیش دارید و چه اقداماتی باید انجام دهید.

نحوه اعتراض و پیگیری قرارهای صادره (راهنمای کلی)

تا اینجا حسابی درباره «قرار» و انواع آن صحبت کردیم، اما یک سوال مهم دیگر باقی می ماند: اگر از یک قرار صادر شده راضی نباشیم، چکار می توانیم بکنیم؟ آیا می شود به همه قرارها اعتراض کرد؟ پاسخ، مثل خیلی از مسائل حقوقی، کمی پیچیده است و «بستگی دارد»! اما می توانیم یک راهنمای کلی به شما بدهیم.

باید بدانید که همه قرارها، مثل حکم، قابل اعتراض نیستند. قانون گذار برای هر نوع قرار، قواعد خاصی را برای اعتراض پیش بینی کرده است. برخی از قرارها «قطعی» هستند و به هیچ وجه نمی توان به آن ها اعتراض کرد. مثلاً بیشتر قرارهای اعدادی (مقدماتی) که برای آماده سازی پرونده صادر می شوند، قابل اعتراض نیستند. چون هدفشان صرفاً پیش بردن پرونده است و ماهیت دعوا را تغییر نمی دهند.

اما برخی دیگر از قرارها، قابلیت اعتراض دارند. این اعتراض ها معمولاً به یکی از دو صورت «تجدیدنظرخواهی» یا «فرجام خواهی» انجام می شود:

1. تجدیدنظرخواهی: مثل احکام، برخی از قرارها هم قابلیت تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان را دارند. مثلاً قرارهای قاطع دعوی (مثل قرار رد دعوا، قرار ابطال دادخواست) یا برخی قرارهای مهم دیگر، معمولاً قابل تجدیدنظرخواهی هستند. مهلت اعتراض به قرارها معمولاً 20 روز از تاریخ ابلاغ برای افراد مقیم ایران و 2 ماه برای افراد مقیم خارج از کشور است. شما باید دادخواست تجدیدنظر را به دادگاهی که قرار را صادر کرده ارائه دهید و دلایل اعتراض خود را در آن بنویسید.
2. فرجام خواهی: تعداد محدودی از قرارها هستند که در دیوان عالی کشور قابل فرجام خواهی اند. این نوع اعتراض بیشتر به اشکالات شکلی و قانونی رسیدگی می کند و کمتر وارد ماهیت می شود. فرجام خواهی هم مهلت های خاص خود را دارد.

نکات مهم برای اعتراض به قرارها:

• نوع قرار را بشناسید: اولین و مهم ترین قدم این است که دقیقاً بدانید چه نوع قراری برای پرونده شما صادر شده است. نام و ماهیت قرار، تعیین کننده این است که آیا اصلاً قابل اعتراض هست یا نه.
• مهلت های قانونی را جدی بگیرید: در دنیای حقوقی، زمان از طلاست! اگر از مهلت های قانونی برای اعتراض به قرارها بگذرید، دیگر راهی برای بازگشت نیست و قرار صادر شده قطعی و لازم الاجرا می شود.
• دلایل اعتراضتان را محکم و مستند ارائه دهید: صرفاً اینکه از قرار ناراضی هستید، کافی نیست. باید دلایل حقوقی و مستند برای اعتراض خود داشته باشید و آن ها را در دادخواست تجدیدنظر یا فرجام خواهی به طور واضح توضیح دهید.
• از مشاوره حقوقی غافل نشوید: به دلیل پیچیدگی ها و تفاوت های زیاد در انواع قرارها و نحوه اعتراض به آن ها، اکیداً توصیه می کنیم قبل از هر اقدامی، حتماً با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید. او می تواند نوع قرار را به درستی تشخیص دهد، بهترین راهکار اعتراض را به شما نشان دهد و در تنظیم دادخواست و پیگیری آن به شما کمک کند. گاهی اوقات یک اشتباه کوچک در اعتراض، می تواند سرنوشت پرونده شما را تغییر دهد.

در نهایت، پیگیری قرارهای صادره و دانستن حقوق خود برای اعتراض، بخش جدایی ناپذیری از روند دادرسی است. با آگاهی و اقدام به موقع، می توانید از حقوق خود دفاع کنید و اجازه ندهید فرصت ها از دست بروند.

نتیجه گیری

در این مقاله، حسابی درباره مفهوم «صدور قرار» گپ زدیم و سعی کردیم تمام زوایا و ابعاد آن را با یک زبان ساده و خودمانی برایتان روشن کنیم. دیدیم که «قرار» در نظام حقوقی ایران، تصمیمی است که از سوی دادگاه یا دادسرا صادر می شود و لزوماً به اصل و ماهیت دعوا کاری ندارد یا آن را به طور کامل قطع نمی کند. درست برعکس «حکم» که هم به ماهیت دعوا می پردازد و هم آن را به پایان می رساند.

یاد گرفتیم که قرارها، مثل یک خانواده بزرگ، انواع مختلفی دارند: از قرارهای اعدادی که مثل نقشه های راه، پرونده را برای رسیدن به مقصد آماده می کنند، تا قرارهای قاطع دعوی که پرونده را از جریان رسیدگی خارج می کنند، و قرارهای تأمینی که حکم یک سپر دفاعی را دارند تا از حقوق شما محافظت کنند. هر کدام از این قرارها، آثار و تبعات خاص خودشان را بر سرنوشت پرونده دارند و می توانند مسیر آن را به کلی تغییر دهند.

درک صحیح از «قرار» و تفاوت آن با «حکم»، یکی از مهم ترین قدم ها برای هر شهروندی است که درگیر مسائل حقوقی شده. این آگاهی به شما کمک می کند تا نه تنها سردرگم نشوید، بلکه با دید بازتری تصمیم بگیرید و اقدامات لازم را در زمان درست انجام دهید.

با این حال، دنیای حقوق پیچیدگی های خاص خودش را دارد. اگر درگیر پرونده ای هستید که در آن قراری صادر شده یا قصد دارید دعوایی را مطرح کنید، توصیه اکید ما این است که حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید. یک وکیل خوب، مثل یک نقشه راه دقیق، می تواند شما را در این مسیر پر پیچ و خم راهنمایی کند و بهترین تصمیمات را برای حفظ حقوق شما بگیرد. از یاد نبرید، یک مشاوره حقوقی به موقع، می تواند از کلی ضرر و پشیمانی در آینده جلوگیری کند.