از مکتب خانه تا مدارس نوین تحول آموزش در ایران

به گزارش خبرنگار رودخان آموزش وپرورش در ایران یکی از حوزه هایی است که در طول تاریخ تغییرات فراوانی را تجربه کرده است. در دوران قبل از انقلاب اسلامی سیستم آموزشی ایران تحولات عمده ای را پشت سر گذاشت که پایه گذار دستاوردهای مهمی در دوره های بعدی بود. از تأسیس وزارت معارف در دوران مشروطه تا گسترش مدارس دخترانه و تأسیس هنرستان ها این دوره شاهد پیشرفت هایی در راستای بهبود نظام آموزشی کشور بود. این تحولات نه تنها بر آموزش عمومی اثر گذاشت بلکه تغییرات زیادی نیز در زمینه آموزش فنی و حرفه ای ایجاد کرد که در دوره های بعد به توسعه بیشتر اقتصاد و صنعت ایران کمک کرد.

بااین حال این تحولات پیش از انقلاب هرچند به عنوان گام هایی اولیه در مسیر توسعه شناخته می شوند در مقایسه با دستاوردهای نظام آموزش وپرورش پس از انقلاب تغییرات قابل توجهی را نشان می دهند.

نقش دوران مشروطه در تحول نظام آموزشی ایران

خسرو معتضد تاریخ نگار و پژوهشگر در گفت وگو با خبرگزاری رودخان به بیان تحولات نظام آموزشی ایران از دوران مشروطه تا پیش از انقلاب اسلامی پرداخت. معتضد اظهار داشت: شروع آموزش وپرورش ایران به شکل واقعی از دوران مشروطه است و وزارت معارف اوقاف و صنایع مستظرفه برای این حوزه بودجه هایی را تخصیص می داد.

وی ادامه داد: در آن زمان وزارت معارف اوقاف و صنایع مستظرفه به جای آموزش وپرورش وجود داشت و بعدها این وزارتخانه به وزارت فرهنگ تبدیل شد. تا سال ۱۳۴۲ نیز این نهاد همچنان با نام وزارت فرهنگ شناخته می شد.

تاریخ نگار ایرانی بیان کرد: در آن زمان بودجه هایی برای احداث مدارس دخترانه اختصاص داده می شد. فهرستی که در اختیار دارم نشان می دهد که در سال ۱۲۹۲ هجری شمسی ۵۰ مدرسه دخترانه در تهران دایر بوده است.

وی افزود: در زمان سلطنت احمدشاه مادر احمدشاه برای انتخاب همسر آینده وی مدارس دخترانه را یکی یکی تأسیس و افتتاح کرد. این ۵۰ مدرسه شامل مدارسی همچون ناموس و شرافت نسوان بودند.

معتضد همچنین گفت: در آن دوران تعدادی مدارس پسرانه نیز وجود داشت که تعدادشان هم کم نبود. مکتب هایی نیز بودند که توسط علما و روحانیون اداره می شدند.

نقش مدارس غیردولتی و تأثیر آلمان در توسعه هنرستان ها

وی ادامه داد: از زمان مشروطه و حتی پیش از آن یک جنبش برای تأسیس مدارس غیردولتی در ایران شکل گرفت. در کتاب تاریخ بیداری ایرانیان اثر ناظم الاسلام کرمانی اسامی این مدارس ذکر شده است.

وی تصریح کرد: حدود ۱۵۰ مدرسه غیردولتی در تهران و شهرستان ها افتتاح شد که میرزا حسن رشدیه مبدع و مبتکر این مدارس بود. بنابراین تنها در دوره پهلوی اول مدارس شکل نگرفتند.

معتضد خاطرنشان کرد: قوانین مربوط به دوران مشروطه که نزد بنده موجود است نشان می دهد که دولت برای مدارس دولتی بودجه اختصاص می داد اما در آن دوران مدارس خصوصی نیز بسیار فعال بودند. به عنوان مثال در بوشهر مدرسه ای به نام مدرسه سعادت تأسیس شده بود.

وی افزود: در بسیاری از شهرها مانند تبریز و شیراز مدارس ابتدایی و متوسطه وجود داشت اما تعدادشان زیاد نبود. برای نمونه در تهران شاید ۴ یا ۵ دبیرستان و تنها یک دبیرستان دخترانه وجود داشت.

معتضد در ادامه گفت: یکی از کمک های مهمی که آلمانی ها به ایران کردند تأسیس هنرستان صنعتی بود. آلمانی ها در ابتدا یک دبیرستان معمولی در ایران ایجاد کردند اما پس از کودتای رضاخان دولت ایران از آلمان درخواست کرد که به جای مدارس عادی هنرستان های صنعتی تأسیس کند. به همین دلیل کشور آلمان نقش مهمی در صنعتی سازی ایران داشت و چندین هنرستان در کشور ساخته شد که در تهران با نام «هنرستان آلمانی» شناخته می شدند و در آن ها آموزش های فنی و صنعتی ارائه می شد.

وی افزود: یکی دیگر از نهادهایی که نقش مهمی در توسعه آموزش فنی و حرفه ای ایفا کرد شرکت نفت ایران و انگلیس بود. این شرکت در آبادان چندین مدرسه ابتدایی و یک هنرستان صنعتی برای آموزش نیروی کار تأسیس کرد.

نقش صنعت نفت و توسعه آموزش مهندسی

تاریخ نگار ایرانی ادامه داد: از سال ۱۳۱۲ به بعد دولت ایران بر شرکت نفت ایران و انگلیس فشار آورد تا یک دبیرستان در آبادان تأسیس کند. دانش آموزانی که در این دبیرستان زبان انگلیسی خوبی داشتند به شهر بیرمنگام انگلستان فرستاده می شدند تا در رشته مهندسی نفت آموزش ببینند.

وی گفت: در زمان دولت مصدق ایران تنها ۳۰ مهندس نفتی داشت که هرچند متخصص بودند اما به دلیل حضور ۴۰۰ مهندس و تکنسین انگلیسی در مناطق نفت خیز ایران قادر به اداره صنعت نفت به تنهایی نبود.

معتضد افزود: مصدق تمایل داشت که انگلیسی ها همچنان در صنعت نفت باقی بمانند اما آن ها از همکاری با ایران امتناع ورزیدند و از کشور خارج شدند.

تحولات آموزش پزشکی و پرستاری

وی ادامه داد: پس از شهریور ۱۳۲۰ هنرستان پرستاری با هدف تربیت پرستار بهیار و مددیار تأسیس شد. این هنرستان توسط سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی راه اندازی شد و نقش مهمی در تأمین نیروی انسانی بیمارستان های کشور داشت.

معتضد در پایان گفت: نمی توان انکار کرد که اقدامات گسترده ای در حوزه آموزش انجام شد. با گذشت زمان تعداد مدارس ابتدایی دبیرستان های دخترانه و پسرانه افزایش یافت. در گذشته ممکن بود کرمان تنها یک دبیرستان داشته باشد اما بعدها تعداد دبیرستان ها در شهرستان ها افزایش یافت و مردم استقبال گسترده ای از آن کردند.

وی افزود: در زمان رضاشاه اگر دانش آموزی شاگرد اول می شد نامش در روزنامه ها منتشر می شد که نشان دهنده اهمیت بالای آموزش در آن دوران بود.