یادگیری مشاهده ای کودکان

یادگیری مشاهده ای بندورا

یادگیری مشاهده ای نوعی نظریه یادگیری است که توسط آلبرت بندورا در مقابل یادگیری تقلیدی مطرح شده است. این باور که انسان از طریق مشاهده رفتار دیگران می آموزد، یک باور قدیمی است و نظریه ای بدیهی عنوان شده است و این طور فرض می شود که یک تمایل طبیعی در انسان ها برای تقلید آنچه در دیگران مشاهده می کنند، وجود دارد. فعل و انفعالاتی که در مغز هنگام مشاهده صورت می گیرد، مربوط به نورون ها (سلول های عصبی) هستند. نوعی از نوررون ها نورون آینه ای نامیده می شود.

این نورون ها زمانی در مغز فعال می شوند که فرد عملی انجام می دهد یا آنچه را که فردی دیگر انجام می دهد، مشاهده می کند. در این شرایط حرکت این نورون ها شدیدتر از زمان های دیگر است. نقش این نورون ها این است که در یک تعامل اجتماعی عمل فرد مشاهده کننده را به عمل فرد مورد مشاهده نزدیک می کنند. به عبارت دیگر مطابقت دادن اساسی ترین ویژگی نورون های آینه ای است. این نورون ها مشاهده گر را قادر می سازند تا از طریق مطابقت دادن رفتار حرکتی خود با رفتار فرد مورد مشاهده آن رفتار را بفهمد زیرا فرد در همان موقعیت قرار می گیرد. نقش دیگر نورون های آینه ای مربوط به حیطه اجتماع است. قیمت لباس های دختر کفشدوزکی می تواند از چند هزار تومان تا چند صد هزار تومان متغیر باشد.

بنابراین مشاهده و تقلید فطری است ولی تاکید بر فطری بودن این نوع یادگیری باعث شد که مدت زیادی این روش مورد توجه قرار نگیرد و برای یادگیری بهتر به آن تکیه نشود. جدای از فطری بودن آن می توان از این روش در جهت دهی مثبت یادگیری کودکان یاری گرفت. این روش در فعالیت های بدنی و ورزشی نیز بسیار پرکاربرد است.

با یک مثال با روند شکل گیری این نوع یادگیری آشنا می شویم: فرض کنید سه کودک چهار ساله به همراه مربی خود در یک اتاق هستند. یکی از آنها کنار مربی نشسته، دومی با عروسکی بازی می کند و سومی وسیله ای فلزی را وارد پریز برق می کند. هر کدام از این اتفاق چیزی خواهند آموخت. کودکی که دچار برق گرفتگی شده می آموزد از پریزهای برق دوری کند. کودکی که کنار مربی بوده ممکن است یاد بگیرد که در کنار بزرگ ترها ماندن باعث ایمنی می شود و کودکی که با عروسک بازی می کرد، ممکن است از آن نوع عروسک برای همیشه وحشت داشته باشد چرا که خاطره آسیب دیدن دوستش با بازی با عروسک همزمان بوده است. مربی می تواند با عکس العمل خود یادگیری ها را جهت دهی کند و در راستای مثبت قرار دهد تا یادگیری موثر باشد، نه آسیب زا.

کودکان از طریق مشاهده الگوها به خصوص زمانی که هنوز قادر به سخن گفتن نیستند، آموزش می بینند. البته این نوع یادگیری تا بزرگسالی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. الگو هر چیزی می تواند باشد؛ شخص، فیلم، برنامه تلویزیونی، نمایش، عکس و… بنابراین توجه به آنچه کودک می بیند و با آن ارتباط برقرار می کند، ضروری است و بهتر است که کودک را در معرض الگوهای مثبت قرار دهیم تا آموزش های بهتری دریافت کند. مشاهده های روزانه هر چند کوچک و کم اهمیت بر شکل گیری پایه های شناختی کودکان تاثیر بسزایی دارد.

نکته حایز اهمیت در این نوع یادگیری این است که وقتی یادگیری مشاهده ای در حال انجام است، به این صورت نیست که قطعاً عمل تقلید صورت گیرد. بدین معنی که کودکان هنگام مشاهده عملی حتماً تمایل به انجام مو به موی آن ندارند، بلکه آنچه را آموخته اند، بر اساس شناخت های خود پردازش می کنند.

مثلاً وقتی که کودک فیلمی را مشاهده می کند که شخصی به قصد بازی با یک مار به آن دست می زند و آسیب می بیند، اگر در موقعیتی قرار بگیرد که جایی ماری ببیند، آن رفتار را تقلید نمی کند بلکه این شناخت را پیدا کرده که مار خطرناک است و دست زدن به آن عقلانی نیست. بنابراین علاوه بر کنترل مشاهدات کودک باید به پردازش آنچه دیده است نیز توجه داشته باشیم و اگر این احتمال داده شد که پردازش عمل مشاهده شده به سمت منفی و مخرب سوگیری دارد، باید به اصلاح آن به وسیله صحبت یا نشان دادن مشاهدات دیگر مبادرت ورزید. لباس های قهرمانان از جنس های مختلفی مانند پنبه، مخمل، نیوپرن و… ساخته می شود.

بعد از مرحله مشاهده برای بهبود یادگیری باید اطلاعات به دست آمده از مشاهده های مثبت حفظ شوند و به یاد سپرده شوند. حفظ کردن آنها می تواند از طرق مختلف انجام پذیرد.

اگر کودک مشاهده ای مثبت داشته، آن را با جزییات برایش بازگو کنید. مثلاً «من خیلی خوشحال می شوم وقتی می بینم دوستت این قدر مودب است و به بزرگ ترها سلام می کند.»

اگر مشاهده منفی بوده و احتمال می دهید کودک آسیبی ببیند، در مورد روش های جایگزین صحبت و از این واژه ها استفاده کنید: «درست است که دوستت جیغ زد و به عقب پرت شد ولی اگر با وسیله فلزی به پریز برق نزدیک نمی شد، این اتفاق برایش نمی افتاد.» یا انجام بازی با عروسک برای تفهیم این موضوع که خرس پشمالو بی خطر است و در جریان برق گرفتگی بی تاثیر بوده است.

به این ترتیب می توان از این توانایی فطری در راستای یادگیری بهتر استفاده کرد. مشاهده یکی از مهم ترین ابزارهای انسان برای ارتباط با محیط است و یادگیری مشاهده ای نوعی از یادگیری است که با جهت دهی به آن می توان رفتارهای اجتماعی و حرکات بدنی را به خوبی به کودکان آموزش داد. لباس لاک پشت  می تواند یک انتخاب جذاب و مناسب برای بچه ها باشد، زیرا می توانند ساعت ها با این لباس سرگرم شوند.

ورون های آینه ای

یک پژوهشی انجام شد در دانشگاه پارما ایتالیا توسط آقای جیاکومو رزولاتی روی میمون های ماکاک، و در این پژوهش فعالیت های الکتریکی سلول های عصبی مغز را مورد بررسی قرار دادند. و این پژوهش به این صورت بود که زمانی که میمون به چیزی دست میزد ناحیه ی حرکتی مغز میمون فرمان های الکتریکی را تولید می کردند و پیغام ها در طول اعصاب حرکت می کردند و به عضلات می رسید و به صورت اتفاقی یک دانشجویی با در دست داشتن یک بستنی وارد اتاق شد و میمون هم در حال مشاهده آن دانشجو بود و زمانی که دانشجو  بستنی را در دهانش گذاشت در مغز میمون و در بخش حرکتی مغز میمون هم سیگنال های الکتریکی تولید شد و این آزمایش بعدها به وسیله ی بادام و موز نیز انجام شد، در واقع جیاکومو رزولاتی متوجه شد زمانی که فردی در حال انجام کاری مشخص است و فرد دیگر در حال مشاهده ی آن است دقیقا در مغز هر دو فرد همان بخش حرکتی فعال می شود و دانشمندان به این نتیجه رسیدند که در مغز همه ی جانوران از جمله انسان نورون هایی وجود دارد که مسیول تقلید رفتار است که به نام نورون های آینه ای نامگذاری شد.

که پایه و اساس فعالیت این بخش از مغز و نورون ها مشاهده کردن است و زمانی که فردی در حال انجام کاری است و فرد دیگر با مشاهده ی آن عینا همان رفتار را تکرار می کند و مارکو ایاکوباتی دانشمند عصب شناس دانشگاه UCLA کالیفرنیا می گوید زمانی که یک وضعیت اضطراری عاطفی و یا ناراحتی برای من پیش می آید شما با دیدن ناراحتی من دلسوزی و همدردی می کنید زیرا آنچه را که من احساس می کنم مغز شما نیز آن را درک می کند در واقع نورون های آینه ای برای تقلید کردن به چند المان و سازوکاری که در بالا اشاره کردم احتیاج دارد یعنی توجه، حفظ اطلاعات، پیاده سازی اطلاعات، و حفظ انگیزه.