راهبردهای علمی و علمی امام صادق(ع) در مقابله با سطحی نگری فکری و عمل گرایی افراطی

در گفت وگو با رودخان مطرح شد؛

حجت الاسلام حمید احمدی عضو بعثه مقام معظم رهبری و مدیر کمیته فرهنگی آموزشی اربعین از راهبردهای علمی و عملی امام صادق(ع) در مقابله با سطحی نگری فکری و عملی گرایی افراطی گفت.

حجت الاسلام حمید احمدی عضو بعثه مقام معظم رهبری و مدیر کمیته فرهنگی آموزشی اربعین در گفت وگو با خبرنگار رودخان درباره فعالیت های علمی و عملی امام صادق(ع) گفت: امام جعفر بن محمد (148- 83ه. ق) در بحرانی ترین اوضاع جهان اسلام؛ در شرایط شکل گیری جنبش عباسیان و سقوط دولت امویان، امامت و رهبری شیعیان را برعهده داشت.

وی ادامه داد: شخصیت ممتاز علمی و اخلاقی عصر خود، مرجعیت علمی، فکری و اخلاقی مسلمانان و شیعیان، تکمیل کننده نهضت علمی و فرهنگی امامان پیشین و نیز بنیان گذار مکتب جامع حقوقی و فقهی و فکری و فرهنگی شیعه است. شیخ مفید اندیشمند بزرگ اسلامی می نویسد: در میان علمای اسلام از کسی به اندازه امام صادق علیه السلام حدیث نقل نکرده اند. (الاختصاص، ص166) از امام صادق علیه السلام افزون بر علوم حدیث و فقه، در دیگر مسایل علمی و سیاسی و فرهنگی نیز معارف ارزشمندی به یادگار مانده است.

مدیر کمیته فرهنگی آموزشی اربعین آغاز امامت آن حضرت را آغاز دوران جدیدی در تاریخ شیعه به شمار آورد و ادامه داد: این دوران فرصت مناسب برای بیان قواعد این مذهب و انسجام آن پیش آورد؛ چرا که این دوره، هم از جهت سیاسی و هم از نظر فرهنگی، در خور توجه بود. از نظر سیاسی، این دوره عصر انتقال حکومت از بنی امیه به بنی عباس است. در واقع این نزاع مقداری از فشار ها وارده بر امام و شیعیان را در مقطعی فروکاست.

وی بیان کرد: با این همه نباید در این دوره از پیچیدگی اوضاع و وقوع بسیاری از حوادث تاریخی، نهضت های خشونت آمیز، که نتایج طبیعی فعالیت های مختلف ذیل جریان ها و تلاش های انقلابی و نیز مواضع غیر اصولی و سازش کارانه اهل حدیث و توجیه گران بود، غافل ماند.

جهاد گسترده فکری و فرهنگی امام صادق در مقابل غلات و ملحدان

حجت الاسلام احمدی با تاکید بر جنبه فرهنگی گفت: از حیث فرهنگی، دورانی بود که بیشتر علوم اسلامی از جمله فقه و حدیث تدوین و منتشر شد و علم کلام نیز که بنیان گذاران آن تحت تاثیر علوم یونانی بودند، مجال بروز یافت. امام صادق علیه السلام در چنین موقعیت و فرصتی برای تبیین و ترویج و رشد معارف و علوم مکتب اهل بیت علیهم السلام و از سویی دیگر در صیانت از آن در برابر سایر فرق همانند غُلات و ملحدان و ظاهرگرایان و عمل گرایان افراطی به جهاد گسترده فکری و فرهنگی دست زد.

وی با بیان اینکه هنگامی که جامعه در ساحت فرهنگ و اندیشه دچار چالش و بحران است، عالمان و راهبران جامعه در مقابله با آن نیز ناگزیر به استفاده از سلاح فکر و فرهنگ هستند، اظهار داشت: امام صادق علیه السلام، این جهاد بزرگ را هوشمندانه و بر پایه قواعد و با اتخاذ راهبرد های عالمانه و کارآ طراحی و به پیش برد. چون که حرکت و تلاشی به بار خواهد نشست که بر قواعدی استوار و بر اندیشه عمیق و درست بنا گردد و آغاز کند.

عضو بعثه مقام معظم رهبری راهبرد اول را تشریح کرد و گفت: حفظ و رسمیت بخشی سرمایه های ارزشمند معنوی و انسانی که از مدرسه امامان علیهم السلام در اختیار داشت که این سرمایه رهاورد نهضت خونین و الهی حضرت سیدالشهدا علیه السلام و نهضت فکری و فرهنگی امامان قبل از خود بود. راهبرد دیگر امام که بسیار هوشمندانه و با درک درست شرایط و آینده نگری خردمندانه اتخاذ و به اجرا گذاشت، قدرت بزرگ ایجاد شده متمرکز را متکثر و در شهر های کانونی به صورت شبکه ای نظامند و منسجم پراکنده ساخت تا هم هنگام مواجهه با تهدید همه این سرمایه ارزشمند، آسیب نبیند و هم عقبه ها و امتداد این قدرت را در عمق جامعه بگسترانند. به بیان جامعه شناسان قدرت پراکنده در صورتی که منسجم شوند و با لبه های اجتماع گره بخورند، می توانند طوفانی به راه بی اندازند و جنبش های بزرگ و عمیقی را خلق کنند.

حجت الاسلام احمدی ادامه داد: در راستای همین راهبرد امام عالمانی از شاگردانش به تدوین رساله ها و کتب در مسایل مختلف علوم اسلامی روی آوردند. همانند محمد بن نعمان احول که از بلندپایگان و شاگردان امام صادق علیه السلام و از اصحاب امام کاظم علیه السلام آسا. وی صاحب چند اثر در بحث امامت است. امام با استناد به حدیث نبوی که فرمودند: ” قیدوا العلم ” علم و دانش را با نوشتن به بند بکشید، به شاگردان و اصحاب خود توصیه می کردند که دانش خویش را مکتوب کنند. امام در بیانی فرمودند: از نوشته های خود نگهداری کنید، زیرا به زودی به آن نیازمند می شوید.

وی با اشاره به راهبرد امام صادق علیه السلام در مبارزه با اندیشه های سطحی و عمل گرایی افراطی گفت: امام در این راهبرد، هم مبارزات ایجابی را در پیش گرفت و هم به جهاد سلبی اهتمام ورزید. عشق مفرط در کنار سطحی نگری و جهل، دفاع بد از دین و آیین و فرهنگ دینی، تن دادن به تفاسیر و قرایت های دانشمندان بی بهره از علوم آل الله و موقعیت نشناسی برخی خواص و عالمان در طرح معارف متعالی دینی و نیز عدم درک درست برخی معانی بلند دینی و منزلت امامان معصوم، سبب پیدایش و ظهور عقیده های انحرافی مثل غُلُو شد.
عضو بعثه مقام معظم رهبری ادامه داد: پیروان این اندیشه مسلمانانی سطحی نگر بودند که با وجود دوستی و محبت به اهل بیت علیهم السلام از گوهر دین بهره ای نبرده بودند. اعتقاد به الوهیت امام و نظریه تناسخ و تشبیه و امثال آن رهاورد این نوع دین داری بود که در عصر امام صادق علیه السلام رو به فزونی بود.

حجت الاسلام احمدی اضافه کرد: امام با تبیین و دفاع منطقی و عقلانی از نظریه امامت و جایگاه امام در جامعه، عموم مردم را از ارتباط با آنان منع کرد و عالمان را به اندیشه ورزی و برخورد های عالمانه برای مقابله با آنها فراخواند. دوری از مناسک و عدم تقید به عبادات شرعی، خطر و تهدید جدی برای جامعه شیعیان محسوب می شد که مبارزه با آنانی که مدعی محبت سرسختانه به امام بودند، جز از امام با یک تلاش گسترده و عالمانه و درک درست ممکن نبود.

وی ادامه داد: در کنار این دیدگاه افراطی حاصل سطحی نگری، عمل گرایان افراطی که عمدتاً از گروه های شیعی بودند، نیز جنبش هایی را در مبارزه با حکومت و صاحبان قدرت سیاسی به راه انداخت که اساس نظریه شان، به کانونی و محوری بودن قیام مسلحانه در راست دینی و خلوص ایمانی تلقی می شد. همانند جنبش های متعدد علویان که قیام به شمشیر، شرط ایمان شمرده می شد.

امام صادق (ع) با رعایت اصل تقیه، مبارزات بی ثمر را نفی کردند

حجت الاسلام احمدی با اشاره به اینکه امام با نفی مشروعیت حکومت ها با رعایت اصل تقیه، مبارزات بی ثمر را نفی کردند و تایید نکردند، اظهار داشت: چنان چه در مقابل انتقاد منصور عباسی از امام در بحث جنبش علویان فرمودند: این حرکت مورد حمایت مردم نیست. جنبش هایی که گاه آلت فعل دشمن قرار می گرفتند و یا باعدم ملاحظه شرایط سیاسی و اجتماعی، باعث هدر رفت سرمایه انسانی شدند. امام به جد با تبیین مواضع مکتب اهل بیت، شیعیان را از فرو افتادن در دام آنان دور نگه داشت. چنان چه خود در هنگام قیام نفس زکیه از مدینه خارج شدند و به منطقه فُرع در راه مدینه به مکه رفتند و تا پایان قیام در آن جا ماندند.

وی ادامه داد:این راهبرد های امام منتج به این شد که باید به عالمان آل محمد و شاگردان معتمد ایشان اقتدا کرد. فرهنگی را بنا نهاد که راه و طریقت مکتب اهل بیت علیهم السلام، راه اعتدال و تمسک به سیره و روش و اندیشه امامان، دال مرکزی آن است و این فرهنگ با جهاد علمی و فکری، امام باعث حفظ گوهر معنوی دین و اساس دیانت محمدی شد؛ و این راهبرد به عنوان سنجه و میزان درستی مکتب و هر نوع عمل و اندیشه شیعی، قرار گرفت.